„Ludzie bezdomni” - dlaczego powieść Stefana Żeromskiego uważana jest za nowy rodzaj powieści?

Wydana w roku 1900 powieść Stefana Żeromskiego pt.: „Ludzie bezdomni”, wniosła wiele innowacji względem znanej twórczości literackiej tamtych czasów. Dzisiaj wciąż uznawana jest za nowy rodzaj powieści. Przyjrzyjmy się cechom, które o tym decydują.

Pierwszym takim czynnikiem jest kompozycja powieści, nazywana też „albumową”. Jest ona znacznie luźniejsza, niż preferowana dotychczas przyczynowo - skutkowa. Bohaterów spotykamy w kolejnych scenach, które nie wynikają bezpośrednio z poprzednich wydarzeń, ale pozostają z nimi w związku. Takie ułożenie może przywodzić na myśl np. album z fotografiami, w którym są one uporządkowane wg miejsca, czasu ich wykonania.

Z tego punktu widzenia ważny jest także synkretyzm różnych technik pisarskich. W „Ludziach bezdomnych” występują obok siebie: symbolizm, naturalizm i impresjonizm. Ten pierwszy przejawia się przez metaforyczne przedstawienie, takie jak: rozdarta sosna, krzyk pawia itp. Naturalizm przejawia się głównie w opisach biedoty. Kiedy Tomasz Judym porusza się po warszawskich podwórkach, ujmuje je takie, jakimi są. Podobnie jest w przedstawieniu obrazu Zagłębia. Taki zabieg miał na celu oddanie prawdziwego wizerunku ludzkiej biedy i cierpienia. Impresjonizm przejawia się głównie w opisach przyrody, które wprowadzają element nastrojowy, zwalniając nieco akcję utworu.

Kolejnym znaczącym elementem jest indywidualizacja języka postaci występujących w tej książce. Każdy bohater mówi w sposób charakterystyczny dla warstwy, z której się wywodzi lub do niej należy. Na biednych ulicach Warszawy możemy usłyszeć przekleństwa, kolokwializmy, a z ust wykształconego Judyma padają zupełnie inne słowa. Język wiąże się także z funkcją danego fragmentu. Jeśli jego zadaniem jest informowanie o czymś, to padają głównie słowa neutralne, ale kiedy pojawia się część bardziej humorystyczna, to nic nie stoi na przeszkodzie, by zastosować w niej np. potoczny styl wypowiedzi.

Narracja „Ludzi bezdomnych” prowadzona jest głównie w trzeciej osobie. Żeromski jednak często posługuje się perspektywą Tomasza Judyma oraz Joasi, kiedy czytamy jej pamiętniki. Ten zabieg pozwala czytelnikowi lepiej wejść w skórę bohaterów, poznać ich motywy, sposób patrzenia na świat.

Zakończenie książki jest otwarte. Czytelnik sam musi dopowiedzieć sobie zakończenie losów Judyma i Joasi. To doskonały zabieg, który skłania odbiorcę do głębszej refleksji nad przeczytanym dziełem. Każdy powinien przeanalizować motywy bohatera i odpowiedzieć sobie na pytanie: „co dalej?”.

Powyżej przedstawiłem najbardziej znaczące innowacje zawarte w książce Stefana Żeromskiego pt: „Ludzie bezdomni”. Należy jednak pamiętać, że to kumulacja tych zastosowań spowodowała, że dzieło to uważane jest za nowy rodzaj powieści.