Wolter „Prostaczek” jako powiastka filozoficzna - cechy

Powiastka filozoficzna to popularny w okresie oświecenia gatunek literacki, w lekkiej i ironicznej formie opisujący poważne problemy filozoficzne, religijne czy społeczne. Powiastką filozoficzną jest „Prostaczek” Woltera, podobnie jak „Kubuś Fatalista i jego pan” Denisa Diderota czy „Kandyd” wspomnianego już Woltera.

„Prostaczek” ukazał się w 1767 roku, już u schyłku życia pisarza i myśliciela. Akcja powiastki toczy się niemal sto lat wcześniej, pod koniec siedemnastego wieku, kiedy Francją wstrząsały wojny religijne. Tytułowy bohater to młody człowiek z plemienia Huronów z Kanady, który przypływa statkiem do Francji. Przypadkowo okazuje się, że pierwsi napotkani przez niego ludzie są jego krewnymi. Bohater ma na imię Prostaczek, bo znany jest ze swego bezpruderyjnego stylu życia. „Mówię to, co myślę, a robię to co chcę” – opowiada sam o sobie. Krewniacy postanawiają ochrzcić Prostaczka, ale by to zrobić, najpierw trzeba wpoić mu zasady i prawdy wiary. Bohater przystępuje do nauki z wielką gorliwością, z zaangażowaniem stara się wypełnić przykazania Pisma Świętego, co powoduje, że odbierany jest przez otoczenie jako dziwak. Prostaczek spowiada się księdzu, po czym chce, by ten wyspowiadał się przed nim, bo przecież napisano: „Wyznajcie grzechy jedni drugim”. W dniu chrztu czeka zanurzony po szyję w rzece, bo w ten sposób chrzczono pierwszych chrześcijan. W ten sposób Wolter krytykuje religię chrześcijańską, pokazując jak dalece Kościół odszedł od biblijnych zapisów. Człowiek, który chce być taki jak pierwsi apostołowie, nie ma na to szans, bo spotyka się z niezrozumieniem ludzi, uważających się za chrześcijan.

Po przygodach z przykazaniami wiary nadchodzi kolej na reguły społeczne. Prostaczek nie może ożenić się z panną Saint-Yves, którą kocha, bo łączą go z nią więzy pokrewieństwa. Panna zostaje zamknięta w klasztorze, a Prostaczek zyskuje sławę, dzielnie walcząc przeciwko Anglikom, którzy napadli na Bretanię. Krewni radzą mu pojechać do króla do Wersalu i prosić o nagrodę. Bohater liczy na to, że uda mu się także odzyskać narzeczoną. Po drodze Prostaczek spotyka hugenotów, czyli protestantów prześladowanych za wiarę i obiecuje im swoją pomoc. Niestety rozmowę podsłuchuje szpieg jezuitów i donosi o tym swoim mocodawcom. W Wersalu Prostaczek zostaje aresztowany i wtrącony do Bastylii. W więzieniu przechodzi przyspieszoną edukację, czyta dzieła filozofów, podręczniki matematyczne i astronomiczne. Pod wpływem tych lektur Prostaczek uznaje, że spory religijne nie mają sensu.

W tej części powiastki widać kolejność, jaką Wolter zakładał w edukacji człowieka oświeceniowego. Początkowo każdy zostaje osobą religijną, bo wychowywany jest w takiej tradycji. Jednak pod wpływem umysłu i ciekawości świata człowiek powinien zacząć poszukiwać bardziej konkretnych odpowiedzi na nurtujące go pytania, stąd zainteresowanie filozofią i naukami ścisłymi.

Wreszcie w ostatniej części „Prostaczka” Wolter zajmuje się krytyką stosunków panujących w społeczeństwie francuskim. Panna Saint-Yves przybywa do Wersalu, by szukać Prostaczka, dowiaduje się, że bohater siedzi w więzieniu. Próbuje go uwolnić, a od wysokiego rangą urzędnika słyszy, że będzie to możliwe, jeśli spędzi z nim noc. Zszokowana prowincjuszka odmawia, ale jej znajoma przekonuje, że to normalna praktyka i wiele urzędów czy godności dzielne żony załatwiły dla swoich mężów właśnie w ten sposób. W końcu panna Saint-Yves godzi się i Prostaczek wychodzi na wolność.

Bohater, który przed przybyciem do Francji spędził trochę czasu w Anglii, nie może nadziwić się francuskiej biurokracji i pogmatwaniu przepisów oraz prześladowaniu protestantów. W Anglii chrzest nie był do niczego konieczny, nie ma wojen religijnych, nie wsadza się ludzi do więzień bez wydania wyroku (a to właśnie spotkało Prostaczka).

Podsumowując – powiastka filozoficzna Woltera opowiada o losach prostego człowieka, który nie potrafi zrozumieć skomplikowanych stosunków, panujących w jednym z najnowocześniejszych państw Europy. Świat bohatera jest prosty, poukładany i normalny. Prostaczek przegrywa w zderzeniu z machiną biurokratyczną, kościelną i społeczną.