Czesław Miłosz „Dolina Issy” - Motyw ojczyzny utraconej w „Dolinie Issy” i innych dziełach literackich

Motyw ojczyzny utraconej bardzo często jest zakreślany w utworach pochodzących z okresu zaborów Polski. W tych czasach tworzyli romantycy-emigranci, ale i pokolenia następnych emigrantów. Jednym z nich był właśnie Czesław Miłosz - autor lirycznej powieści „Doliny Issy”. Książka została napisana w 1955 i od razu spotkała się z przychylnym odbiorem zarówno czytelników, jak i współczesnych krytyków. Zawiera wątki autobiograficzne.

Dla małego Tomasza Dolina Issy to cały świat. Nie wyobraża sobie życia poza jej granicami. Tutaj wychowywał się od dziecka i jest to jego prywatna mała ojczyzna, którą szczerze kocha, do której prawdziwie jest przywiązany. Urodził się w Giniu w pobliżu Issy i nigdy nie myślał o tym, że pewnego dnia przyjdzie mu się z ukochanymi zakątkami pożegnać. Bohater traci swoją ojczyzną - miejsce szczęśliwego, choć niekiedy szalonego dzieciństwa.

Motyw ojczyzny utraconej pojawia się również w polskiej epopei narodowej pt.: „Pan Tadeusz”. Jak wiemy z biografii samego wieszcza, został on w 1822 roku skazany podczas procesu Filomatów i Filaretów na zsyłkę w głąb Rosji. Pozostał na emigracji, a swoją tęsknotę za krajem okazał w „Panu Tadeuszu”. Litwa to kraj lat dziecinnych, wyidealizowany, ale wciąż jedyny, jaki mógł dać szczęście poecie. Już w pierwszych wersach epopei widzimy inwokację do Litwy - kraju, do którego pragnie powrócić, choć wie, że nie może:

„Litwo! Ojczyzno moja, ty jesteś jak zdrowie
Ile cię trzeba cenić, ten tyko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobię
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie”.

Motyw ojczyzny utraconej pojawia się również w hymnie Juliusza Słowackiego „Smutno mi Boże”. Poeta napisał ten liryk podczas swojej podróży po Egipcie w Aleksandrii. Był na emigracji i wiedział, że nie będzie mógł powrócić w granice polski, którą tak bardzo cenił. W hymnie napisanym na cześć ojczyzny, opowiada o tym, jakie piękne widoki ma przed sobą - zachód słońca, kolorowe niebo, ale tak naprawdę tęskni za tym, czego nie może mieć. Porównuje pejzaże Aleksandrii z krajobrazem ojczyzny, którą utracił - Polski. Za nią tęskni, bo jej nie odzyska.

Symbolicznie o kraju lat dziecinnych przypomina mu lecący na niebie bocian - tradycyjny symbol polskości. Słowackiemu brakuje tych rzeczy. Boi się, że nawet jego kości nie spoczną w ukochanym miejscu. Chociaż po śmierci chciałby wrócić do ojczyzny - ojczyzny, którą utracił.

Przykładem motywu ojczyzny utraconej jest również liryk Kamila Cypriana Norwida pod tytułem „Moja piosnka (II)”. Tutaj poeta przedstawia ojczyznę jako rzecz sakralną, uświęconą. To miejsce, w którym przebywają ludzie na co dzień mili, uprzejmi, którzy uświęcają każdy kawałek, okruszynkę chleba. Polskość dla emigranta to świętość nienaruszalna. Ojczyzna, którą Norwid musiał opuścić to niezapomniane miejsce, wyśnione, wyidealizowane.

Przez wszystkich autorów literackich utworów poświęconych ojczyźnie utraconej przemawia bolesna tęsknota za krajem ojczystym. Ojczyzna, która została daleko w tyle to coś uświęconego, boleśnie znajomego, a jednocześnie tak odległego. Nigdy już nie zostanie odzyskana, chociaż chciałoby się tego jak najbardziej. Motyw ojczyzny utraconej występuje bardzo często w dziełach i utworach polskich romantyków, którzy z najróżniejszych powodów zmuszeni zostali do wyjazdu z kraju ojczystego - Polski. Z utworów tych bije smutek i tęsknota.

Ojczyzna utracona jest miejscem wyidealizowanym, obiektem pragnień stęsknionych emigrantów. To jeden z najbardziej charakterystycznych motywów pojawiających się w literaturze polskiej.