Stefan Żeromski „Syzyfowe prace” - charakterystyka Andrzeja Radka

Andrzej Radek to jeden z głównych bohaterów „Syzyfowych prac” Stefana Żeromskiego. Podobnie jak Marcin Borowicz, dorastając przebywa drogę przemiany. Sama droga Radka jest jednak odmienna – z syna chłopa i pośmiewiska dziedziców wyrasta na młodego, silnego i wykształconego mężczyznę.

Bieda, dziecinna swawola i praca przy pasieniu zwierząt – pod tym znakiem mija Andrzejowi dzieciństwo. Jest synem fornala, mieszka we wsi Pajęczyno, służy dziedzicom, ciężko acz niechętnie pracuje, dlatego też często bywa karany. Ma blond czuprynę i niebieskie oczy. Radek jako dziecko był niezwykle ruchliwy i dokuczliwy. W rodzinie i otoczeniu wsławił się zręczną grą aktorską; parodiował korepetytora – Antoniego Paluszkiewicza – co wywoływało salwy śmiechu i zyskiwało mu sympatię dworu. Pierwsza przemiana zachodzi w chłopcu, gdy przedrzeźniany nauczyciel pokazuje mu atlas zoologiczny. Wówczas budzi się w Andrzeju ogromny głód wiedzy. Tak, jak wcześniej z uporem prześladował Paluszkiewicza, tak teraz – zapatrzony w niego – oddaje się nauce. Z zapałem uczy się, zaniedbując obowiązki w gospodarstwie, ściągając na siebie gniew ojca i lamenty matki. Uczniem jest niezwykle pojętnym i zdolnym, po roku umie czytać i pisać, zarówno po rosyjsku, jak i po polsku. Nauczyciel widząc, że Radek ma talent, przenosi go ze wsi do progimnazjum w Pyrzogłowicach.

Lata spędzone w progimnazjum to dla Radka okres upokorzeń, wstydu, przegranych, gniewu i żalu. W samym jednak czasie kształtuje swój charakter. Wkłada mnóstwo wysiłku w zdobycie wiedzy i utrzymanie się w nowym miejscu. Jest bardzo wdzięczny Paluszkiewiczowi, ale nie potrafi poradzić sobie z gniewem i żalem do rodziców. Wstydzi się swojego pochodzenia i ubóstwa. Kilka lat edukacji odcina go bezpowrotnie od domu rodzinnego – po powrocie na wieś czuje się wyobcowany i samotny. „Swoi go nie przyjęli” – ludność chłopska nie docenia pracy włożonej przed Radka w swoje wykształcenie, nie widzą tego również rodzice. Zdany wyłącznie na siebie wyrusza do Klerykowa, aby kontynuować naukę w tamtejszym gimnazjum.

Udziela korepetycji, zarywa noce, żyje na skraju nędzy, często bywa głodny. Również w mieście musi czerwienić się wobec kolegów za własne nieobycie, wiejską gwarę i niedociągnięcia w zasobie wiedzy. Motywuje go to jednak do dalszych starań o wykształcenie. Po cichu obiecuje sobie zemstę za doznane krzywdy. Publicznie wyśmiewany przez Tymkiewicza rzuca się na chłopca, za co zostaje wyrzucony ze szkoły. Jest przerażony perspektywą powrotu do Pajęczyna; z opresji ratuje go Borowicz, któremu pozostaje dozgonnie wdzięczny.

Lektury, po jakie sięga Radek, budzą w nim patriotę i w pełni świadomego historii Polaka. Czyta Słowackiego, Mickiewicza, Balzaka, Hugo, Szekspira i Mochnackiego. Znajomość z Marcinem i Zygierem przeradza się w przyjaźń; razem z nimi uczęszcza na spotkania u Gontali. Chłopak dojrzewa.

Andrzej Radek ukazany jest w momencie inicjacji, jego losy to opis drogi, jaką przebyć musiał każdy syn ubogiego chłopa, aby wyrwać się z biedy ku lepszemu światu, jaki gwarantować miało wykształcenie. Pełen samozaparcia i wiary w zwycięstwo osiąga swój cel. Nie porzuca ambicji „w połowie drogi”, wytrwale pnie się w górę i w momencie podania dłoni zrozpaczonemu Borowiczowi – staje na szczycie. Jest gotów żyć.