Modernistyczny wyraz cyklu sonetów - Jan Kasprowicz „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” - impresjonizm, symbolizm

Cykl czterech sonetów pt.: „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” zapowiada kolejny, po zachwycie naturalizmem i realizmem, etap w twórczości Kasprowicza – okres pełen buntu, poszukiwań, nowatorskich rozwiązań – etap fascynacji modernizmem europejskim. Poeta czerpie pełnymi garściami z nowatorskich odkryć symbolistów, ekspresjonistów, katastrofistów oraz impresjonistów. Echa tych „izmów” będą obecne aż do kolejnego przełomu w jego twórczości –  zachwytu franciszkanizmem.

Sonety z 1898 r. stanowią jedną z najlepszych w naszej literaturze realizacji poetyki impresjonizmu i symbolizmu. Tytułowe Ciemne Smreczyny to dolina w Tatrach Słowackich. Wiersze ukazują górski pejzaż uchwycony w różnych impresjach (wrażeniach). Poeta stara się na każdym kroku oddziaływać na nasze zmysły, stosuje synestezje, onomatopeje, personifikacje, złożone epitety. Mamy nieodparte wrażenie, że znajdujemy się w tatrzańskim zaciszu, widzimy błękitne niebo spowite złotymi promieniami słońca, spokojnie stojące „pawiookie” stawy czy gęste trawy. Naszą uwagę przykuwa jednak „pąsowy” krzak dzikiej róży, który tuli się do zimnej skały, jak gdyby lękał się czegoś, „samotny, senny, zadumany”, obok niego „spoczywa” zaś próchniejąca limba.

Słońce zaczyna co raz mocniej przygrzewać, oświetla granity, słychać plusk wody, zauważamy „srebrnolity” wodospad, w powietrzu unosi się gęstsza mgła, a w głuchej gęstwinie tonie truchlejący kwiat, „Do ścian się tuli, jakby we śnie,/ A obok limbę toczą pleśnie”. Obraz staje się coraz bardziej dynamiczny. Słychać tupot pędzącego stada kozic, świst świstaka, widać wznoszące się do lotu ptaki, czujemy zapach ziół, łowimy uchem „echowe grania”, czujemy wilgotną rosę okraszającą liście i cichy powiew wiatru, który zapowiada nadejście burzy. To mistrzowskie uchwycenie nastroju danej chwili jest doskonałym przykładem wpływu impresjonizmu na twórczość Kasprowicza.

Poeta wykorzystuje w sonetach również postulaty symbolistów. Spersonifikowanie krzaku dzikiej róży oraz limba pozwalają odkrywać różne pola semantyczne utworu. Bezbronna, truchlejąca o swe życie, róża może być symbolem bezbronnego człowieka szukającego nieustannie bezpiecznego schronienia w cieniu kogoś silnego. Mając pełną świadomość konieczności i nieuchronności śmierci, próbuje za wszelką cenę jej uniknąć, przedłużyć jeszcze o parę chwil swoją ziemską egzystencję. Los potężnej limby pokazuje, jak bezsensowne są takie poczynania. Nie ma bowiem na świecie rzeczy trwałych, nieśmiertelnych, wszystko przemija, wszystko ciąży ku śmierci, a destrukcyjna siła czasu bezlitośnie odciśnie piętno na każdym stworzeniu. Takie bowiem są prawa natury.

„Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” jest doskonałym przykładem wpływu tendencji modernistycznych na twórczość Jana Kasprowicza, który w mistrzowski sposób przenosi na grunt poezji postulaty zarówno impresjonistów, symbolistów, jak i ekspresjonistów (w swoich hymnach).