Bajki Krasickiego - Idee oświecenia ukazane w bajkach Krasickiego i w innych utworach tej epoki

Ignacy Krasicki jest najbardziej wpływowym twórcą polskiego oświecenia. Pisane przez niego utwory: bajki, satyry i poematy wypełnia krytyka wad ludzkich, obserwacje na temat ówczesnych wydarzeń i charakterów, kunsztowne zabawy językiem literackim. Krasicki stawia na racjonalizm, ale jako biskup nie posługuje się dykcją antyklerykalną czy liberalną. Na krytykę stanu duchownego, do którego sam przecież należał, pozwala sobie w utworze „Monachomachia”, opisując wojnę mnichów z dwóch klasztorów.

Bajki Krasickiego to krótkie utwory opisujące wady i przywary ludzkie, komentujące rzeczywistość, napisane w lekkim, zabawnym stylu. Autor był zwolennikiem klasycyzmu, dlatego zajął się tworzeniem właśnie bajek, utworów znanych już w starożytności. Krasicki potwierdza swoje inspiracje twórczością Ezopa, starożytnego autora bajek, umieszczając na początku niektórych utworów jego imię. Tak jest w przypadku bajki „Kruk i lis”, przeróbki ezopowej historii. W bajkach Krasicki zachęca do samodzielnego myślenia, uświadomienia sobie własnych wad i słabości, według kartezjańskiej zasady „Cogito ergo sum” czyli „Myślę, więc jestem”. Poeta gani skłonność do ulegania pochlebstwom, bezmyślność (bajki: „Kruk i lis”, „Szczur i kot”). Krytyka możnych, korzystających ze swojej pozycji społecznej w celu łamania prawa zawarta jest w bajce „Jagnię i wilcy”.

Próżno szukać w bajkach Krasickiego antyklerykalizmu, liberalizmu czy ateizmu. Tym różni się polski biskup od najsłynniejszych twórców oświeceniowych z zagranicy. Na przykład Denis Diderot w powiastce filozoficznej „Kubuś Fatalista i jego pan” chwali racjonalizm, a jednocześnie pokazuje, że urządzenie świata, w którym dominują szlachetnie urodzeni, to nie najszczęśliwszy pomysł, tym bardziej, że czasem pan może być po prostu głupszy od swego sługi. W oświeceniu dominuje powieść utopijno-moralizatorska, a jej polskim przykładem jest powieść „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”, napisana przez Ignacego Krasickiego. Bohater, dzięki podróży na dalekie choć nieistniejące wyspy, poznaje siebie i własną osobowość, kształtuje swój charakter, szczególnie dzięki pobytowi na wyspie Nippu, a w końcu wciela w życie poznane zasady i reguły. Doświadczyński jest na początku młodym, naiwnym człowiekiem. Dopiero lekcja życia, i ludzie, których spotyka, sprawiają, że zyskuje doświadczenie, uczy się na błędach i staje się wartościowym człowiekiem.
W satyrach Krasicki wyszydza facynację modami i wzorcami przychodzącymi do Polski z Zachodu („Żona modna”), a jednocześnie ciasnotę umysłową i ciemnotę przeciętnego szlachcica - Sarmaty („Do króla”).

Nurt sentymentalny europejskiego oświecenia w Polsce reprezentował Franciszek Karpiński, twórca sielanki „Laura i Filon”. Opowiada ona o odrzuceniu wartości, jakie niesie cywilizacja i powrocie do natury. Ze współczesnego punktu widzenia wydaje się to zabawne, ale już oświeceniowi autorzy widzieli zagrożenia, powodowane przez cywilizację. Wzywali do powrotu na łono natury, idealizując uroki życia na wsi. Było to związane z filozofią Jana Jakuba Rousseau, którego hasło „powrotu do natury”, było ówcześnie bardzo popularne.

W nurt polskiego racjonalizmu wpisał się Adam Naruszewicz, autor ody pt.: „Balon”, opisującej lot balonem. To wydarzenie to zdaniem Naruszewicza ucieleśnienie ideałów oświecenia, czyli pokonywanie przeszkód nie do pokonania, wyznaczanie sobie nowych granic.