Bajronizm - cechy charakterystyczne. Bajronizm w literaturze

Termin „bajronizm” został utworzony na bazie nazwiska najznakomitszego poety angielskiego romantyzmu - George’a Gordona Byrona. Odnosił się zarówno do niekonwencjonalnej biografii tego artysty, jak i rewolucyjnej dla całej epoki twórczości, która zdecydowanie zrywała z oświeceniowym modelem sztuki umiarkowanej i w pełni utylitarnej.

Byron urodził się w zubożałej rodzinie szlacheckiej, a od wczesnego dzieciństwa był wychowywany tylko przez matkę, jako kilkuletni chłopiec otrzymując tytuł szlachecki po zmarłym wuju. W 1805 roku wyjechał na studia do Cambridge, co zapoczątkowało okres burzliwych romansów, skandali obyczajowych z jego udziałem oraz licznych podróży po całej Europie, zapewniających mu sławę awanturnika i waganta. W 1816 roku przeniósł się do Genewy, później zamieszkał we Włoszech, gdzie jego niespokojny i ekscentryczny tryb życia budził bardziej zainteresowanie, niż zgorszenie, jakie pozostawił po sobie w Anglii. Równocześnie jednak powstawały jego wiekopomne dzieła: „Wędrówki Childe Harolda”, „Giaur”, „Więzień Chillonu”, „Mazeppa” oraz uważany za jedno z największych arcydzieł literatury światowej „Don Juan”. Cieszyły się ogromną popularnością już u współczesnych mu czytelników, w dużej mierze łagodząc reakcje społeczeństwa na wywoływane przez Byrona jeden po drugim skandale.

W 1823 roku poeta otrzymał prośbę o wsparcie niepodległości Grecji, która wzbudziła w nim taki entuzjazm, iż poparł działania rebeliantów własną osobą i majątkiem. Pochód opłacanych przez niego oddziałów przeciw Turkom zatrzymała jednak choroba, którą Byron wywiózł jeszcze z Genui. Ta, leczona za pomocą prymitywnej metody puszczania krwi, stale pogarszała się i doprowadziła do jego śmierci 19 kwietnia 1824 roku. W całej Europie zapanowało wówczas istne szaleństwo na punkcie nowego wzorca bohatera i artysty wzorowanego na życiu i twórczości Byrona, które ominęło jedynie jego własną ojczyznę - Anglię. Ów fakt przypieczętował mit profetycznej jednostki twórczej, która wśród swoich nie doczekała się chwały.

Wzorowany na życiu i twórczości angielskiego wieszcza wizerunek bohatera romantycznego przedstawiał jednostkę o wybitnej indywidualności, doprowadzonej zazwyczaj do ekscentryzmu, która stała niejako poza społeczeństwem - w opozycji do jego norm i konwenansów. Jednocześnie była to osoba głęboko nieszczęśliwa, pełna wewnętrznych sprzeczności, skłócona sama ze sobą, z innymi ludźmi i Bogiem, którego wyższości nie potrafiła uznać, kwestionując ustanowiony przez Niego porządek wszechświata jako nieodpowiedni wobec aspiracji i pragnień człowieka. Bunt metafizyczny bohatera romantycznego określał się także w jego poczuciu wyższości wobec reszty ludzkości, z drugiej jednak strony - implikowanego ową wyższością obowiązku, który miał czynić go wodzem, prorokiem i wyrocznią wobec całego społeczeństwa.

W kwestiach formalnych wypracowany przez Byrona wzorzec wprowadzał do literatury estetykę tzw. ironii romantycznej, która realizowała się za pośrednictwem dystansu, jaki twórca przyjmował zarówno wobec świata przedstawionego, jak i samego siebie. Znacznemu skomplikowaniu uległa także kompozycja dzieła, obfitującego w liczne niedomówienia, zmiany toku i miejsca akcji, wprowadzająca wątki historycznych i orientalne. Poemat bajroniczny przyjął też za jeden z głównych wyznaczników formalnych synkretyzm gatunkowy, prowadząc w przyszłości do wytworzenia nowych form wyrazu artystycznego.

W literaturze polskiej bajronizm najsilniej zaznaczył się w twórczości Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Antoniego Malczewskiego i Seweryna Goszczyńskiego. W Rosji znalazł znakomite realizacje w twórczości Puszkina i Lermontowa, odbijając się również szerokim echem w niemal całej Europie Zachodniej, za wyjątkiem Anglii.