Praca organiczna - Bolesław Prus „Lalka”. Motyw pracy organicznej w „Lalce” - omówienie tematu

„Lalka” Bolesława Prusa to wybitne dzieło polskiego pozytywizmu. Jest to „zaproszenie czytelnika do odpowiedzialności za przyszłość” (Bachórz). To diagnoza polskiego społeczeństwa wieku XIX, rozliczenie z ideałami romantycznymi i pozytywistycznymi, to również „obraz dramatu społeczeństwa, które nie zdołało wybić się na nowoczesność”, Prus pisał: „krwiobieg społeczny to jest handel, w którym pieniądze pełnią rolę czerwonych krwinek”, dlatego „Lalka” to również powieść o kapitalizmie i karierze. Prus miał głęboką świadomość pisarską, chciał przedstawić „polskich idealistów na tle społecznego rozkładu”.

Jest to powieść, która pokazuje jak bardzo hasła programowe pozytywistów były dalekie od  praktyki i wcielenia w życie. Prus, ukazując poszczególne środowiska, prezentuje cały ówczesny organizm społeczny, jak się okazuje organizm chory i wymagający uzdrowienia.

Motyw pracy organicznej przewija się w różnych miejscach powieści, w wypowiedziach poszczególnych bohaterów, w ich zachowaniach, czynach. Można o niej mówić w kontekście całego organizmu społecznego i zaakcentowaną przez autora konieczność naprawy owego organizmu.

Pisarz przedstawił Polaków, takimi, jacy byli; pisał „bądźcie inni, to będę was opisywał o ton wyżej”. Sportretował niemalże wszystkie środowiska, a więc zdegenerowaną arystokrację, zróżnicowaną, idealistyczną inteligencję, zapamiętaną w przeszłości, zdeklasowaną szlachtę, zrezygnowane mieszczaństwo wraz z przedsiębiorczymi Żydami oraz najniższą warstwę biedaków i bezrobotnych żyjących na marginesie społecznym.

Prus postrzegał społeczeństwo jako organizm, którego wszystkie części muszą pozostawać w harmonijnej współpracy, by ten mógł właściwie funkcjonować. Jak się okazuje niemalże każda jego część wymagała naprawy i uzdrowienia. Obok jednostek wartościowych prezentował również szereg postaci negatywnych i zepsutych.

Arystokracja została ukazana przez Prusa w bardzo negatywny sposób, jej reprezentanci to m. in. Izabella Łęcka, jej zubożały ojciec czy Kazimierz Starski. Wiodą oni próżniaczy tryb życia, sensem ich egzystencji są bale, kwesty, zagraniczne podróże i inne puste rozrywki. To warstwa zepsuta, zakłamana i zdeprawowana moralnie, gardząca pracą i nauką. Wszelkie inicjatywy, które próbują podejmować zdolne jednostki jak np. Ochocki są odrzucane i wyśmiewane, naukowiec mówi w pewnym momencie z rozżaleniem: „Rozmawiałem z wielkimi przemysłowcami myśląc, że skłonię ich do popierania nauki, choćby dla praktycznych wynalazków. I wiesz pan, com poznał… Oto oni mają takie wyobrażenie o nauce, jak gęsi o logarytmach”.

Program pozytywistów w zderzeniu z szarą, polską rzeczywistością okazuje się nierealną mrzonką, Prus obnaża nieustannie jego bezskuteczność. Główną ideą hasła pracy organicznej było stworzenie nowoczesnego społeczeństwa, podniesienie poziomu ekonomicznego i gospodarczego kraju, jednak opór z jakim przyjmowane były wszelkie inicjatywy w tym kierunku pokazywał, jak wiele pracy stało jeszcze przed całym narodem. Smutna, ale i niezwykle trafna okazuje się refleksja Wokulskiego przechadzającego się po warszawskim Powiślu: „Tu nie poradzi jednostka z inicjatywą, bo wszystko sprzysięgło się, żeby ją spętać i zużyć w pustej walce – o nic”.