Stefan Żeromski „Przedwiośnie” - interpretacja zakończenia powieści

Zakończenie „Przedwiośnia” nie jest jednoznaczne i łatwe do zinterpretowania na jeden sposób. Analizując jednak losy głównego bohatera można się domyślić, co autor chciał nam powiedzieć i pokazać poprzez takie zwieńczenie fabuły powieści.

Cezary Baryka poznał Polskę dość dobrze. Początkowo był „obcym”, kimś z zewnątrz, spędził przecież dotychczasowe życie w Baku. W kraju rodziców zetknął się z różnymi środowiskami: polską prowincją w Nawłoci, środowiskiem rewolucjonistów reprezentowanym przez Antoniego Lulka oraz konserwatywnym, którego przedstawicielem był Szymon Gajowiec. Baryka szuka własnej drogi. Nie przekonują go argumenty Gajowca i jego program naprawy Polski, polegający na powolnym wprowadzaniu reform. Dla młodego bohatera jest to równe z nierobieniem niczego i odkładaniem ważnych spraw na później. Potępia bierność, brak stanowczości i odwagi, skupianie się na analizowaniu i planowaniu. 

Z kolei druga opcja - partia bolszewicka, komuniści, również go nie przekonują. Jest ku temu powód - Cezary przeżył już rewolucję bolszewicką i dobrze wie, że niesie ona ze sobą terror, strach i rozlew krwi. Jest jedynie siłą niszczącą. Baryka nie widzi przyszłości Polski w rządach nowej klasy, proletariatu, która jest przeżarta chorobami i zwyrodniała, nie może więc być autorytetem i siłą twórczą. Dlaczego więc autor w ostatniej scenie postawił głównego bohatera w szeregu komunistów?

Cezary przyłączył się do wielkiej manifestacji robotniczej ciągnącej od Nowego Światu w stronę Belwederu. Byli tam bezrobotni, którzy stracili pracę na skutek zamykania zakładów i zwalniania, byli strajkujący niezadowoleni z podwyższania cen, byli ludzie, którzy nie mogli wyżyć z nędznych pensji. Głównym impulsem manifestacji były wydarzenia w jednej z fabryk: robotnicy zażądali podwyżki, a kiedy dyrekcja odmówiła, pracownicy wyrzucili kierownika i przejęli zarząd w fabryce. Do akcji wkroczyła policja. Wkrótce też ogół pracowników przyłączył się do partii i wyszedł na ulice. W pierwszym szeregu widzimy ujętych pod ręce Cezarego i Lulka, ale niedługo potem Baryka wyłamuje się z tłumu i idzie oddzielnie, na czele, wprost na mur utworzony przez żołnierzy. Co się z nim stanie? Czy oficer, który „upatrzył” sobie szczególnie Cezarego, tego ideowca w czapce żołnierskiej, zamierzał strzelić w stronę bohatera?

Autor nie wyjaśnia niczego i pozostawia wszystko sugestii czytelnika. Możemy się jedynie domyślić, że ten pochód razem z komunistami, ale jednak osobno, oznacza tyle, co nie całkowite przyznanie racji rewolucjonistom i opowiedzenie się po ich stronie. Baryka rozczarował się do polską rzeczywistością. Nie znamy do końca jego poglądów, nie wiemy, czym się kierował, za kim się opowiadał. Widział bowiem minusy obu teorii, i tej reformatorskiej, i rewolucyjnej. Czuł się rozdarty. Ani w koncepcji Gajowca, ani w pomysłach Lulka nie widział solidnych podstaw odbudowy państwa. Idąc na czele tłumu, ale zachowując pewną odległość i dystans, bohater zamanifestował bunt i niezależność, tak charakterystyczne dla okresu młodzieńczego.

Być może zobojętniał już, bo na nowo przeżył zawód miłosny; po ostatnim spotkaniu w Warszawie z dawną kochanką odżyły jego uczucia, a wraz z nimi wzmógł się gniew i żal. Miał złamane serce, a więc przyłączenie się do manifestujących mogło mieć podłoże emocjonalne. Baryka chciał innej Polski, szukał innej, własnej drogi. Jakiej? Tego nie wiemy, gdyż autor pozostawił zakończenie powieści otwarte…