Gabriela Zapolska „Moralność pani Dulskiej” - charakterystyka Anieli Dulskiej

Aniela Dulska to przede wszystkim matka – troskliwa, dbająca wychowanie dzieci według wyznawanych przez siebie wartości. Jest także właścicielką kamienicy, uczciwą i wyrozumiałą dla swoich lokatorów, o ile ci nie sprawiają większych problemów. Żoną jest również – przykładną i opiekuńczą, zaradną, przedsiębiorczą oraz oszczędną. I imię nosi piękne, implikujące anielskość jej charakteru, które mogłoby być idealnym odzwierciedleniem jej cnót, gdyby nie drugie dno kryjące się w nazwisku – Dulska.

Dulska to typowa mieszczanka. Dom urządza w stylu „burżuazyjnym” i dba o porządek (namiętnie ściera kurze, rozkazuje i wydaje polecenia służącym), sama zaś jest uosobieniem niedbalstwa. Na scenie pojawia się w papilotach, przybrudzonej kamizelce, podartej halce. Jedynie szlafrok ma jako taki, reprezentacyjny, więc ściąga go do sprzątania, żeby się nie zniszczył. Jest w średnim wieku, paraduje po domu na wpół roznegliżowana, ma antypatyczną, tłustą i nalaną twarz.

„Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział. Rozwłóczyć je po świecie to ani moralne, ani uczciwe. Ja zawsze tak żyłam, ażeby nikt nie mógł powiedzieć, iż byłam powodem skandalu” – to dewiza Dulskiej, której podporządkowuje całe życie swoje i swojej rodziny. Oburza ją złe prowadzenie się Juliasiewiczowej, lecz i ona jest z Dulskich, zatem jej przewinienia zyskują usprawiedliwienie. Aby zatrzymać coraz częściej smakującego w nocnym życiu syna, podsuwa mu służącą i przymyka oczy na romans, który w normalnych warunkach uznałaby za upadek obyczajów i mezalians. Ważne jest jednak nie to, co w domu – bo w domu dziać się może absolutnie wszystko – ale to, co na zewnątrz, co mogą zobaczyć i ocenić ludzie. Niedopuszczalne jest zatem dla ograniczonej myślowo Dulskiej wynajmowanie lokalu kobiecie, która usiłowała popełnić samobójstwo, zwracając powszechną uwagę sąsiadów i gazet na kamienicę należącą do Anieli. Gdyby utrzymała w tajemnicy, podobnie jak dziewczyna mieszkająca na parterze swoje nocne schadzki, całe zajście i płaciła w terminie czynsz, pani Dulska nie miałaby nic przeciwko niej. Bo najważniejsze, aby można było żyć „po Bożemu”, czyli tak, aby zupełnie nikt nie mógł zarzucić czynu niemoralnego jej, bądź komukolwiek z jej rodziny.

Dulska oprócz bigoterii, jawnego fałszu i podwójnej moralności jest doskonałym przykładem kołtunerii i filisterstwa. Konwenanse są dla niej całym światem. Dla utrzymania pozorów terroryzuje całą rodzinę. Jest despotką, ma nieograniczoną niczym władzę, podporządkowują się jej mąż i córki, syn oraz krewni. „Nalana tłuszczem i nalana teorią i dużo mówi o Bogu” – tak ujmuje esencję zachowania matki Zbyszek. Największą świętością dla Dulskiej nie jest bynajmniej Bóg, a pieniądze. Wokół nich obracają się jej myśli, dla dodatkowych kilkunastu centów zdolna jest do ośmieszenia i oszustwa, jak wtedy, gdy nakazuje córce kulić się przed konduktorem, aby móc kupić tańszy bilet, niby dla dziecka. Ostatecznie i problem związany z ciążą Hanki rozwiązuje płacąc poszkodowanej tysiąc koron, byleby tylko ta nie poszła ze sprawą do sądu. Mężowi odlicza centy na przyjemności i dawkuje cygara, suknie przerabia ze starych, obrazów i czasopism nie kupuje uznając rozrywkę i wyższą kulturę za zbytek i marnotrawstwo.

Dulska uwielbia plotki. Stanowią one dla niej źródło niewypowiedzianej radości. Z nich czerpie poczucie własnej wartości i wyższości, dzięki nim ma okazję do okazania pogardy, jaką żywi w stosunku do ludzi, którym, w przeciwieństwie do niej, zdarzają się skandale, mezalianse czy nie do końca moralne uczynki.

Zapolska, z właściwą sobie precyzją i ostrą ironią, nazywa wcielenie głupoty, nietolerancji, obłudy i hipokryzji Anielą Dulską. Pokazuje tym samym rozdźwięk, jakiego nabiera życie mieszczan w początkach XX w. Spod pozorów anielskiej czystości przezierają brud i zakłamanie „dulszczyzny”. Ich ofiarą pada nie tylko Aniela, ale i najbliżsi, którzy wyrośli pod jej matczynymi skrzydłami na podobnych jej – Dulskich. Tylko Mela przejawia cechy, które mogłyby ją uratować przed losem Hesi. Czy uda jej się wyrwać z mocnych szponów filistrów i kołtunów? Matka czuwa.