Motywy kryminalne w literaturze. Omów temat na podstawie „Zbrodni i kary” Fiodora Dostojewskiego i innych utworów literackich

Motyw kryminalny to przesłanka, która powoduje, że ktoś popełnia zbrodnię. W większości powieści kryminalnych takim motywem jest chciwość, pragnienie zdobycia pieniędzy. Najbardziej znane dzieła literatury światowej, takie jak „Zbrodnia i kara”, opowiadają o morderstwach i popełniających je ludziach, starając się wniknąć w ich psychikę, sposób myślenia i motywy.

Rodion Raskolnikow, bohater „Zbrodni i kary”, zabija dla pieniędzy. Czy to jedyny motyw, jaki popycha go do zbrodni? Wcale nie. Młody człowiek żyje wizją istnienia specjalnej grupy wyjątkowych ludzi – do których zalicza także siebie – którzy mogą bezkarnie zdobywać się na czyny niemożliwe do zrobienia przez zwykłych śmiertelników. Raskolnikow snuje wyobrażenia o wybitnych jednostkach, które dokonywały wielkich odkryć i wielkich czynów, zmieniały świat burząc zastany porządek. Zdaniem studenta takie postępowanie można nazwać przestępstwem, bo niszczyli coś, co inni uważali za obowiązujące prawa, normy, przepisy i porządek. Tymczasem zwykle okazywało się, iż niszcząc – paradoksalnie – budowali.

Raskolnikow decyduje się zabić starą lichwiarkę, bo uważa ją za kogoś pośledniejszego gatunku, za przeszkodę stojącą na drodze do realizacji jego planów, „wszę”. Bohater czuje, że on sam jest wybitną jednostką, zdolną do nieprzeciętnych czynów, uważa, że gdyby nie musiał poświęcać się poniżającemu zarabianiu pieniędzy i dbaniu o codzienną egzystencję, mógłby dokonać czegoś wyjątkowego. By uwolnić się od materialnych trosk, postanawia zabić staruszkę i zabrać jej pieniądze. Po dokonaniu zbrodni Raskolnikow przeżywa załamanie, zaczyna sądzić, że wcale nie jest wyjątkowy, bo nachodzą go wątpliwości, czuje się wyrzucony poza nawias społeczny. Spokój duszy przywraca mu znajomość z Sonią, przyznanie się do winy i wymierzenie kary.

Popularnym motywem zbrodni popełnianych przez bohaterów dzieł literackich jest żądza władzy. Takie pobudki kierują Balladyną, bohaterką utworu Juliusza Słowackiego „Balladyna” czy Makbetem, księciem ze sztuki Wiliama Szekspira. Oboje nie cofną się przed niczym, by osiągnąć swój cel, a kolejne przeszkody na drodze po absolutną władzę usuwają przy pomocy intryg i morderstw. Władza jest dla nich celem nadrzędnym – by ją utrzymać, nie oszczędzają swoich bliskich. Na przykład Balladyna wyrzeka się matki i doprowadza do zabicia swojego męża, Kirkora. Podobnie Makbet – zabija swoich przyjaciół, którzy mogliby stanąć mu na drodze do tronu.

Najczęstszym jednak motywem, jakim kierują się sprawcy zbrodni, jest – jak się wydaje – chęć zysku. Napisano niezliczoną ilość książek o morderstwach dla pieniędzy. Wyjątkowo poruszająca jest powieść XX wiecznego amerykańskiego pisarza Trumana Capote zatytułowana „Z zimną krwią”. W formie reportażu Capote opisuje morderstwo popełnione na czteroosobowej rodzinie z małej miejscowości w Kansas. Przestępcy napadli na swoje ofiary, bo jeden z nich siedząc w więzieniu dowiedział się o  rzekomej zamożności rodziny farmerów. Na miejscu okazało się, że w domu napadniętych nie ma gotówki ani cennych rzeczy. Bandyci zabili swoje ofiary, by zatrzeć ślady.

Powieść Capote powstała na podstawie rozmów z sąsiadami, krewnymi i znajomymi zamordowanych, a także z samymi mordercami – pisarz odwiedzał ich kilkukrotnie w więzieniu, aż do wykonania kary śmierci, co nastąpiło prawie sześć lat po zabójstwie.