Obraz, rola i znaczenie przyrody w utworach romantycznych - w oparciu o wybrane utwory

Romantyzm, jak żadna inna epoka, wyniosła na piedestał przyrodę i naturę. Praktycznie wszystkie ważniejsze dzieła tej epoki kładą duży nacisk na obecność przyrody w życiu człowieka (w tym przypadku bohatera romantycznego), który znajduje ukojenie jedynie w jej słodkim cieniu. Już Johann Wolfgang Goethe w swoim najsłynniejszym dziele – „Cierpieniach młodego Wertera” podkreśla, jak wielkim skarbem dla serca człowieka jest natura.

Tytułowy bohater tej powieści epistolarnej to młody Werter – nieszczęśliwie zakochany, cierpiący na Weltschmerz (ból istnienia), nie mogący pogodzić się z zastanym systemem społecznym. Izoluje się od ludzi, ucieka na łono przyrody, aby tam odetchnąć. Czasami wykonuje szkice drzew, czy pejzaży, które przypadły mu do serca. Przyroda jest tutaj skontrastowana z postępem cywilizacyjnym. Natura to to, co pierwotne, czego jeszcze cywilizacja w swojej zaborczości nie zagarnęła. To oaza spokoju, miejsce, gdzie można być choć przez chwilę szczęśliwym i można zapomnieć wszystkich problemach. Przyroda jest jednocześnie obiektywnym obserwatorem zdarzeń i najlepszym przyjacielem głównego bohatera. 

Innym, choć też bardzo reprezentatywnym przykładem jest obraz przyrody w „Balladach i romansach” Adama Mickiewicza. Tutaj niejednokrotnie natura jest tajemnicza, groźna, nieprzewidywalna. Warto zwrócić uwagę na fakt łączenia ballady z ludowym folklorem. Według tej tradycji natura, która jest świadkiem zdarzeń, często to ona wymierza sprawiedliwość. Tak się dzieje w przypadku ballady „Lilie”, czy Świtezianka”. Natura jest wszechobecna, niemal magiczna i może budować nastrój grozy, groteski i potęgować dramatyzm.

W podobny sposób ukazana jest przyroda w „Balladynie” Juliusza Słowackiego. Najważniejsza scena utworu – zabójstwo Aliny przez Balladynę, odbywa się wśród krzewów malin w lesie. Balladyna zostaje wtedy naznaczona czerwoną plamką na czole. W taki sposób natura piętnuje zbrodniarkę. Na zlecenie kobiety zostaje zabity takżę Pustelnik. O jego śmierci szepczą drzewa. Po mordzie na wszystkich swoich wrogach i współpracownikach, o występkach Balladyny nie dowiedziałby się nikt więcej. Ironia tragiczna sprawia, że Balladyna sama na siebie wydaje wyrok, a jej egzekutorem jest właśnie przyroda – kobieta ginie postrzelona piorunem. Podobnie jak u Mickiewicza, natura jest tu sędzią i katem nad zbrodnią. Tutaj jednak przyroda jest nieco bardziej mistyczna, fantastyczna (Goplana, Skierka). Na przykładzie tych dwóch postaci Słowacki wskazuje, że natura ingeruje w życie człowieka. 

Utworem, w którym przyroda odgrywa bardzo ważną rolę jest narodowa epopeja – „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. W utworze tym znajdziemy mnóstwo opisów wszechobecnej natury. Tutaj jest ona traktowana jako nieodłączny element polskiej szlacheckiej wsi. W Soplicowie jest jakby cząstką Arkadii, którą buduje dzięki harmonii, jaka w niej panuje. Przyroda jest spokojna, to oaza spokoju. Dużo o niej opowiadają bohaterowie (rozmowa Hrabiego z Telimeną).Mrówki, na których siada Telimena, wprowadzają element komizmu sytuacyjnego. Niedźwiedź, który atakuje Hrabiego na polowaniu, wprowadza do fabuły napięcie.

Przyroda we wszystkich utworach romantycznych jest niezwykle ważna. Służy nie tylko budowaniu odpowiedniego nastroju pasującego do fabuły, ale może też ingerować w życie człowieka. Romantycy chcą uświadomić nam niezwykłość natury, zaznaczyć jej wokół nas obecność. Według ludowej tradycji, przyroda potrafi mścić się i wymierzać sprawiedliwość, dlatego powinniśmy się z nią liczyć.