Schopenhaueryzm - charakterystyka. Artur Schopenhauer i jego filozofia

Arthur Schopenhauer pochodził z domu zamożnego pruskiego bankiera i początkowo był kształcony przez swego ojca tak, by przejąć po nim rodzinny interes. Po jego śmierci młody intelektualista rozpoczął jednak studia na wydziale filozoficznym w Getyndze, gdzie doktoryzował się w 1813 roku. Niedługo później udał się w podróż turystyczną po całej Europie, w czasie której, w 1819 roku, ukończył kluczowe dla swojego systemu filozoficznego dzieło - „Świat jako wola i wyobrażenie” - przetłumaczone na język polski dopiero pod koniec XX wieku. W 1820 roku otrzymał propozycję prowadzenia wykładów na uniwersytecie w Berlinie, jednak zostały one zbojkotowane przez zwolenników Hegla, wobec którego poglądów Schopenhauer stał w zdecydowanej opozycji.

Fascynowała go natomiast filozofia Kanta i jego teoria poznania, wprowadził do niej jednak znaczące modyfikacje. Zachował przekonanie o niemożności dotarcia do „istoty bytu” ani na drodze poznania zmysłowego, ani racjonalnego, te bowiem spełniają jedynie funkcję systematyzującą wobec docierających do nad bodźców i kreują pewnego rodzaju iluzję prawdziwego świata opartą na pewnych strukturach nazwanych później fenomenami. W przeciwieństwie do swego mistrza Schopenhauer stwierdził jednak, że poznanie „rzeczy samej w sobie” jest możliwe, jeśli przyjmiemy, że jest nią sam człowiek jako zjawisko pozostające zarówno podmiotem poznającym (a przez to ograniczonym własnym poznaniem), jak i przedmiotem poznania, co umożliwia zdobycie przez niego samowiedzy. W ten sposób dokonał swoistej rewolucji w układzie wszechświata, odtąd bowiem to nie człowiek funkcjonował w czasie i przestrzeni, ale czas i przestrzeń w człowieku, który stał się warunkiem wszelkich zjawisk.

Takie konkluzje były w dużej mierze zainspirowane rozwiązaniami wprowadzanymi przez systemy filozoficzno-religijne Indii, do których Schopenhauer podróżował w czasie swoich sześcioletnich wakacji. To one legły u podstaw rozprawy „Świat jako wola i wyobrażenie”, w której Schopenhauer zamieścił stwierdzenie, iż rzeczywistość postrzegana przez nasze zmysły i intelekt nie istnieje realnie, pozostaje bowiem jedynie wytworem wyobrażeń poznającego. Nicią łączącą owe wyobrażenia z rzeczywistością empiryczną jest natomiast świadomość, tę zaś konstytuuje wola. Nie prowadzi ona do obiektywnego poznania bytu przez samego siebie, ponieważ jest ono niemożliwe tak, jak patrzący nie może samego siebie zobaczyć; samoświadomość polega więc na dostrzeżeniu samego siebie jako „pragnącego poznawać”. Schopenhauer definiował wobec tego wolę jako „wewnętrzną istotę świata objawiającą się zewnętrznie pod postacią wyobrażenia”.

Koncepcją woli w wydaniu tego filozofia kierował jednak w dużej mierze pesymizm, zakładający, że początkiem i zasadą świata jest zło rozumiane jako cierpienie wypełniające ludzką egzystencję. Toczy się ona i trwa pomimo swego bezsensu, popychana przez irracjonalną, ślepą moc, której przeciwstawieństwem jest współczucie - podstawa schopenhauerowskiej etyki, polegająca na poczuwaniu się do jedności z wszystkimi innymi bytami współkonstruującymi z nami wszechświat, te bowiem cierpią tak samo, jak my. Tak rozumiane współczucie było drogą do wyzwolenia nas samych, podobnie, jak bezinteresowny kontakt ze sztuką i pięknem.