Impresjonizm a ekspresjonizm - porównanie

Ktoś kiedyś zauważył, że gdyby zapytać impresjonistę, na co zwraca uwagę, gdy widzi spadający do wody kamień, ten powie, że upadek kamienia, ekspresjonista zaś, że kręgi wody, które upadek wywołał. Na tym zasadza się najważniejsza różnica między tymi dwoma prądami artystycznymi: impresjonizm to wrażliwość, chęć zatrzymania ulotnej, niepowtarzalnej chwili, ekspresjonizm zaś to poetyka opisująca przeżycia od wewnątrz, wizyjna i fenomenologiczna. 

Impresjonizm dominował w II połowie XIX wieku i narodził się we Francji. Jego podstawowe założenia to: chęć zarejestrowania momentalnych, ulotnych wrażeń, specyficznego i niepowtarzalnego nastroju. Towarzyszyło temu nacechowanie emocjonalne utworu, ulirycznienie go poprzez stosowanie całej gammy środków stylistycznych m.in. oddziałujących na zmysły odbiorcy synestezji, organizujących sferę brzmieniową wiersza onomatopei, czy ,,wyrażających to, co niewyrażalne” symboli i metafor. Utwory prozatorskie były najczęściej fragmentaryczne, przepełnione subiektywnością i poetyckością. Główni przedstawiciele impresjonizmu to: S. Reymont, A. Sygietyński, W. Berent, K. Przerwa- Tetmajer, L. Staff. W malarstwie dominowały plamy barwne, tzw. zasada dywizjonizmu polegająca na kładzeniu obok siebie drobnych punktów, skupienie uwagi na kolorach i świetle. Kontury przedmiotów zacierają się, twórcy próbują oddać przelotną fazę oświetlenia i wrażenie ruchu. Najwybitniejsi polscy impresjoniści - malarze to: A. Gierymski, Józef Pankiewicz, Jan Cybis, W. Podkowiński.

Ekspresjonizm z kolei to kierunek w sztuce i w literaturze dominujący w I połowie XX wieku. Jego początków należy upatrywać w latach 90 XIX w., swoje apogeum osiąga zaś w latach 30 wieku XX. Poetyka ekspresjonizmu opierała się na dualistycznej koncepcji rzeczywistości, spolaryzowanej na pierwiastek dobra i zła. Wielu przedstawicieli kierunku głosiło hasła pacyfistyczne, było zaangażowanych społecznie i politycznie. Estetyka ekspresjonizmu opiera się na ostrych, dysonansowych, skontrastowanych wartościach estetycznych. Rzeczywistość przez nich kreowana ulegała hybrydyzacji, udziwnieniu, deformacji. Podejmowali najczęściej tematykę zagłady cywilizacji, zmierzchu wszelkich wartości, ,,przepuszczali” swoje teksty przez poetykę snu, koszmary, zmory nocne. Przeciwstawiali się literaturze i sztuce naturalistycznej i realistycznej. Główni przedstawiciele kierunku to: G. Heym, A. Strindberg, a na gruncie polskim: S. Przybyszewski, J. Kasprowicz oraz T. Miciński. Nie bez powodu ekspresjonizm określano mianem ,,poetyki krzyku”, twórcy bowiem zwracali uwagę na silne emocje, wstrząsy, skrajne uczucia, gwałtowne namiętności, mroczne zakamarki duszy. Ważna była dla nich treść, a nie forma. Charakteryzował ich antyestetyzm, szukanie prawdy a nie piękna, uważali, że dusza przemawia fragmentarycznie, artysta stawał się kreatorem, kontynuatorem dzieła bóstwa. Ekspresjoniści zajmowali się podświadomością, alogicznością i wizyjnością oraz irracjonalizmem.

Te dwa kierunki artystyczne były żywo wykorzystywane przez młodopolskich twórców, dość wspomnieć takie utwory jak: ,,Deszcz jesienny” Staffa, poezje Micińskiego, Tetmajera, ,,Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” czy ,,Hymny” Kasprowicza.