Pieśni wajdeloty - interpretacja. Opracowanie fragmentu „Konrada Wallenroda” Adama Mickiewicza

„Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza należy do charakterystycznego dla epoki romantyzmu gatunku powieści poetyckiej. Wyróżniają ją takie elementy jak: synkretyzm gatunkowy oraz rodzajowy, „narracyjność liryzująca”, otwarta forma, brak chronologicznego układu wydarzeń oraz fragmentaryczność. Nawiązując do tej ostatniej cechy - na powieść składa się wiele odrębnych fragmentów, z których każdy stanowi jednak autonomiczną całostkę. Przykładem niech będzie mocno obecna w „Konradzie Wallenrodzie” pieśń wajdeloty.
 
Halban, opiekun i nauczyciel Konrada, a przede wszystkim jego najbliższy przyjaciel, pełni w powieści jeszcze jedną ważną funkcję - jest on litewskim wajdelotą, czyli śpiewakiem. Autor podkreśla znaczenie i rolę poezji śpiewanej dla narodu litewskiego. Bezimienna pieśń gminna jest swego rodzaju dziedzictwem przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Ma zagrzewać rodaków do działania, podtrzymywać tradycję oraz pamięć o historii narodu i jej największych bohaterach:

„O pieśni gminna, ty stoisz na straży
Narodowego pamiątek kościoła”.

Dzięki temu zachowana zostaje tożsamość narodowa Litwinów. Halban, śpiewając Konradowi pieśni, wzbudził w nim wolę zemsty i walki z Krzyżakami. Pieśń Wajdeloty rozpoczyna się od przedstawienia stosunków pomiędzy Litwinami i Krzyżakami:

„Zgubne zjawisko! - Ale więcej zguby
Wróżył Litwinom od niemieckiej strony
Szyszak błyszczący ze strusimi czuby
I płaszcz szeroki, krzyżem naczerniony”.

Następnie wskazuje na siłę i moc przekazywanej z pokolenia na pokolenie pieśni. Dzięki niej bohaterowie narodowi, ich czyny oraz cała droga Litwy przez historię pozostają wiecznie żywe w umysłach i sercach rodaków. Historia ta jest niezniszczalna i dzięki temu - bardzo wartościowa. Pieśń gminna stanowi bardzo ważny element świadomości narodowej:

„O wieści gminna! ty arko przymierza
Między dawnymi i młodszymi laty:
W tobie lud składa broń swego rycerza,
Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty”.

Wieszcz porównuje pieśń do biblijnej arki, na której podczas potopu miały zachować się najważniejsze rzeczy na Ziemi. Słowa pieśni przekazywane przez starsze pokolenia młodszym chronią ją przed zapomnieniem. Jak biblijna arka przenoszą to, co najważniejsze dla Litwy: jej historię. Lata będą upływały, jedne pokolenia odchodziły, nowe się przychodziły na świat, a pieśń będzie trwała jak wieczna skarbnica historii oraz dorobku kulturowego. Jak arka przymierza ocali to, co najważniejsze dla narodu i w narodzie. Pieśń gminna pełni funkcję spoiwa pomiędzy przeszłością a teraźniejszością. Jest dla Litwinów świętością, duchowym majątkiem. Dopóki pieśń będzie przekazywana pomiędzy rodakami, dopóty ich historia będzie wieczna i nieśmiertelna.

Halban wyraża w pieśni Wajdeloty swoją tęsknotę za starymi czasami. Wspomina starą, piękną ojczyznę, bogatą w lasy i góry. Tego pięknego widoku nie zapomni do końca życia. Jego serce przepełnia żal, kiedy konfrontuje obraz dawnej Litwy z rzeczywistością:

„Zniknęły lasy i ojczyste góry.
Myśl znużonymi ulatując pióry
Spada, w domową tuli się zaciszę;
Lutnia umilkła w otrętwiałym ręku,
Śród żałosnego spółrodaków jęku
Często przeszłości głosu nie dosłyszę!".

Obraz szczęśliwej ojczyzny zagrzewa Konrada do walki o ojczyznę oraz straconą radość i piękno Litwy. Halban wskazuje w swoich słowach na krytyczną sytuację narodu litewskiego. W swojej pieśni wysyła także przesłanie do rodaków: „Nie poddawajcie się!” Póki najmniejsza iskra zapału jest w Litwinach, jest też nadzieja na wygraną:

„Lecz dotąd iskry młodego zapału
Tlą w głębi piersi, nieraz ogień wzniecą,
Duszę ożywią i pamięć oświecą”.

Przypominając stare, szczęśliwe czasy, wyraża nadzieję, że ten stan może powrócić. Motywuje innych do podjęcia walki o  wyzwolenie narodu. Halban w „Konradzie Wallenrodzie” uosabia żądzę zemsty. Podsyca owo pragnienie w tytułowym bohaterze.

Śpiewak, kończąc pieśń, dodaje otuchy rodakom, przepowiadając, że czeka ich jeszcze piękna przyszłość, a czyny walecznych mężczyzn, takich jak Konrad Wallenrod, będą kiedyś wspominane w pieśniach, takich jak ta śpiewana przez niego:

„Lecz po co zbiegłe wywoływać wieki? -
I swoich czasów śpiewak nie obwini,
Bo jest mąż wielki, żywy, niedaleki,
O nim zaśpiewam, uczcie się, Litwini!”.

Pieśń zawierającą w sobie idee patriotycznego działania, walki za honor i ojczyznę oraz jasne wezwanie do owej walki zaliczamy do pieśni tyrtejskich. Jej geneza pochodzi od Tyrteusza, greckiego poety żyjącego w VII w. p.n.e. W romantyzmie model pieśni tyrtejskiej był bardzo popularny i często wykorzystywany, szczególnie przez polskich romantyków.

Halban śpiewał Konradowi od zawsze, nawet wówczas, kiedy ten był jeszcze małym chłopcem. Poprzez pieśni wskazywał mu drogę postępowania, rozbudzał patriotyczne uczucia, rozniecał wiarę w lepsze jutro dla Litwy, nadzieję na ponowne ujrzenie ojczyzny z jego wspomnień, pełnej lasów zielonych i gór wysokich. Motywował go do bohaterskich czynów - Litwa będzie obecna na mapach świata, dokąd znajdzie się chociaż jeden rodak z wolą walki o kraj.

Halban widział od początku w Konradzie bohatera narodowego. Słowa swojej pieśni kierował przede wszystkim do niego. Wskazywał mu drogę. Jego postać wpłynęła na losy Konrada - był jego nauczycielem od najmłodszych lat. Kiedy Konrad przebywał w zakonie na dworze Winrycha von Kniprode, Halban opowiadał chłopcu o jego prawdziwej ojczyźnie. Rozbudzał w nim miłość do ojczystego kraju oraz nienawiść do Krzyżaków. Uczucia pielęgnowane w Konradzie od małego, zaważyły na późniejszym podjęciu decyzji o walce dla narodu.

Świadomość ceny, jaką musiał zapłacić za swoje postępowanie - utrata ukochanej, złamanie zasad etosu rycerskiego - nie zniechęciły go do działania. Konrad, walcząc o swoją ojczyznę, odrzucił wszelkie normy etycznego i moralnego postępowania.

Halban wiedział, że Konrad Wallenrod za swoje dokonania sławiony będzie przez wieki w pieśni przekazywanej z pokolenia na pokolenie, a jego zachowanie będzie wzorem dla kolejnych bohaterów. Zwycięstwo w tej, wydawałoby się tragicznej dla Litwy sytuacji, będzie zagrzewało kolejnych śmiałków do walki i podnosiło na duchu. Konrad i jego czyny pozostaną na zawsze nieśmiertelne w pamięci Litwinów.