Joseph Conrad „Jądro ciemności” - znaczenie tytułu powieści. Opracowanie

„Jądro ciemności” to tytuł wieloznaczny, można go interpretować na kilka sposobów, w odniesieniu do Afryki, ludzkiej natury czy samej kolonizacji. Symbolika ciemności, która stoi w opozycji do światła, jest bardzo szeroka i – w najogólniejszej formie – oznacza zło. Złem jest kolonizacja Afryki, ale zło tkwi też w ludzkiej naturze i w sprzyjających warunkach przybiera straszne rozmiary. Ciemność pojawia się w utworze w różnych kontekstach, także jako ciemnota i zacofanie dzikich plemion, z którymi Europejczycy zamierzają walczyć. Warto jeszcze dodać, że tytuł oryginału brzmi „Heart of Darkness”, czyli dosłownie – „serce ciemności”.

Co jest tym sercem? Tytuł można odnieść do Afryki, czarnego lądu. Podróż Marlowa w jej głąb jest podróżą do samego serca kontynentu. Biały człowiek, zapuszczający się do wnętrza afrykańskiej dżungli, naraża się na wiele niebezpieczeństw. Opowiadając swoje przygody, Marlow buduje napięcie, na przykład poprzez komentarz do spotkania z „odźwiernymi u wrót Ciemności”, czyli dwiema kobietami robiącymi na drutach. Jedna z nich budziła grozę: „(...) Niewielu z tych, na których spojrzała, zobaczyło ją znowu – znacznie mniej niż połowa”. Wkroczenie na ten teren było niebezpieczne, dżungla była dla Europejczyków tajemnicza i zwodnicza. W grupie, uzbrojeni w nowoczesny sprzęt, stopniowo opanowywali nowe tereny, ale samotnie każdy skazany był na zagładę. Niebezpieczeństwa dżungli nie ograniczały się do tropikalnych chorób czy drapieżników; dżungla wyzwalała także zło tkwiące w ludzkiej naturze. Europejczycy, oderwani od swojej cywilizacji, uwolnieni od presji opinii społecznej i wymogów prawa, objawiali swe najgorsze oblicze. Marlow odczuwa to na własnym przykładzie, ale doskonały przykład człowieka, którego zgubiła własna bezkarność i poczucie przewagi nad otoczeniem, stanowi Kurtz.

Jądro ciemności można więc rozumieć jako wnętrze dzikiej dżungli i tkwiące w nim zagrożenie dla ludzkiego życia, ale serce ciemności to także istota zła, tkwiąca w samym człowieku. Natura ludzka jest złożona, ma swą jasną i ciemną stronę. W przypadku Kurtza ta ciemna przeważyła. Utalentowany agent, człowiek renesansu, parający się muzyką, malarstwem i literaturą, bystry i inteligentny rozmówca, podziwiany w różnych środowiskach, trafia do afrykańskiej dżungli. Jako agent kampanii handlowej zajmuje się pozyskiwaniem kości słoniowej. Ten cenny materiał przesłania mu w życiu wszystko inne. Wszystkie swoje siły, cały talent, wszelkie zdolności pożytkuje w tym jednym celu – zdobycia bogactwa. Kurtz, który zaaklimatyzował się w nowych warunkach, szybko dostrzegł, że ma nad tubylcami ogromną przewagę. Zmuszał ich do posłuszeństwa i podziwu zarazem. Stopniowo stawał się władcą i bogiem mającym władzę nad ludzkim życiem.

Odizolowanie od cywilizacji europejskiej wyzwalało w ludziach poczucie bezkarności. Normy, które na starym kontynencie wydawały się oczywiste, poszanowanie ludzkiego życia, godności, etyka chrześcijańska, okazują się sięgać tak daleko, jak opinia publiczna. Człowiek zachowuje się „cywilizowanie”, dopóki patrzą na niego inni. Kiedy zabraknie tej zewnętrznej kontroli, objawia się ciemna strona ludzkiej natury. Postać Kurtza jest świadectwem klęski europejskiej kultury. Miast nieść europejski kodeks moralny i postęp dzikim plemionom, sam stoczył się poniżej poziomu człowieczeństwa.  

„Jądro ciemności” można więc odczytać jako drzemiące w człowieku od zawsze zło. Każdy nosi je w sobie, ale nie zawsze się ono ujawnia w takim samym stopniu. Marlow nie dał się zarazić tym powszechnym pragnieniem pieniędzy. Jako jedyny biały, obserwuje proces kolonizacji z dystansem i ocenia go krytycznie: „(...) Właśnie tutaj – rozumiecie mnie? –  wchodzi w grę siła człowieka – wiara w swoją umiejętność dyskretnego kopania dołów, w których się zagrzebuje padlinę – zdolność do poświęcenia się nie własnemu celowi, ale jakiejś nierozgłośnej, twardej robocie. A to jest dosyć trudne”.