Cyprian Kamil Norwid „Bema pamięci żałobny rapsod”, „Fortepian Szopena” - interpretacja i analiza porównawcza wierszy

Norwid wiele ze swych wierszy poświęcił znanym postaciom i ich dziełom. W utworach takich jak „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie” czy „Do obywatela Johna Brown” poeta rozważa rolę wybitnej jednostki w świecie. Do tej grupy można zaliczyć także „Fortepian Szopena” i „Bema pamięci żałobny rapsod”. Oba wiersze przedstawiają sylwetki wybitnych osób oraz refleksje nad percepcją ich wkładu w kulturę i historię przez przyszłe pokolenia.

„Fortepian Szopena” i „Bema pamięci żałobny rapsod” łączy pewien zamysł poetycki, mianowicie ukazanie nieśmiertelności dzieła człowieka wybitnego. Kiedy umiera twórca czy bohater, jego część pozostaje nadal żywa w świecie. W „Fortepianie Szopena” Norwid wyszedł od przywołania swych ostatnich wizyt u kompozytora. Są to spotkania, nad którymi ciąży widmo śmierci. Norwid zwraca się do nieżyjącego przyjaciela: „Byłem u Ciebie w dni te, przedostatnie”. Część opisowa utworu dotyczy tych „przedostatnich” dni kompozytora. W wierszu „Bema pamięci żałobny rapsod” punktem wyjścia jest pogrzeb bohatera. Norwid opisuje pełen powagi i namaszczenia obrzęd pogrzebowy. Nie jest to realistyczny opis pochówku generała, lecz poetycka wizja, stylizowana na wzór prasłowiańskich pogrzebów wielkich wodzów. Bem niczym wielki średniowieczny rycerz spoczywa na marach w zbroi i z mieczem, w jego orszaku pogrzebowym kroczy także jego koń i sokół. Zmarłego odprowadzają płaczki i chłopcy służebni. Ceremoniał odbywa się z wielkim patosem, za zmarłym niesione są sztandary i chorągwie przypominające o dniach chwały żołnierskiej.

Bodźcem do napisania tego drugiego wiersza stała się śmierć generała w 1850 roku. Józef Bem zmarł w Turcji, w życiu zasłynął jako wielki wódz i patriota, człowiek walczący w imię ideałów, w które wierzył. Był jednym z powstańców listopadowych, walczył w Warszawie, pod Ostrołęką i pod Iganiami. Uosabiał więc ideę walki o wolność, wciąż żywą w polskiej literaturze. „Fortepian Szopena” również powstał pod wpływem wydarzenia historycznego. W 1863 doszło do splądrowania pałacu Zamoyskich w Warszawie. Był to akt odwetu za próbę zabójstwa gen. Berga. Zamachowiec strzelał z okien pałacu, dlatego Moskale postanowili go zniszczyć. W akcie brutalnego wandalizmu wyrzucono instrument, który kiedyś należał do kompozytora na ulicę. W roku 1865 Norwid zainspirowany tym wydarzeniem napisał „Fortepian Szopena”.

Oba wiersze łączy dwuczłonowa konstrukcja obejmująca część opisową, dotyczącą danej postaci, i część refleksyjną, wybiegającą w przyszłość. „Fortepian Szopena” ukazuje los wybitnego twórcy, który prawdziwej chwały zazna dopiero po śmierci. Doskonałość jego sztuki jest niepojęta dla współczesnych. Świat jest zbyt niedoskonały, by docenić prawdziwe piękno: „Zawsze -- zemści się na tobie: BRAK!.../ -- Piętnem globu tego -- niedostatek:/ Dopełnienie?... go boli!.../ [...]Sama go doskonałość rozmieta...”. Wiersz jednak niesie optymistyczne przesłanie, wyraża wiarę, że mimo iż fortepian Szopena został zniszczony, jego muzyka przetrwa wieki i zostanie doceniona przez „późnego wnuka”, a więc przyszłe pokolenia.

W „Fortepianie Szopena” rozgraniczenie opisu i refleksji nie jest tak wyraźne i jednoznaczne jak w wierszu „Bema pamięci żałobny rapsod”, gdzie podkreśla go przejście podmiotu lirycznego z pozycji trzecioosobowego obserwatora do roli pierwszoosobowego uczestnika. O ile sam obrzęd pogrzebowy został przedstawiony z pewnym dystansem, o tyle w drugiej części pomiot liryczny angażuje się w wydarzenia. Zapewnia: „I powleczem korowód, smęcąc ujęte snem grody,/ W bramy bijąc urnami, gwizdając w szczerby toporów”. Jest to zapewnienie dla tych, którzy szli w korowodzie generała, że jego idee znajdą naśladowców. Walka w imię wolności nie ustanie. Tu także śmierć nie jest końcem ostatecznym. Umiera człowiek, ale jego dzieło pozostaje.