Dramat romantyczny - cechy dramatu romantycznego na podstawie III części „Dziadów” Adama Mickiewicza

Dramat romantyczny to gatunek, który ukształtował się w znacznej mierze w oparciu o twórczość Szekspira. Angielski poeta zdecydowanie zerwał z klasycznym wzorcem dramatu, odchodząc od jego podstawowych wytycznych i wprowadzając do niego postaci fantastyczne oraz łącząc tragedię z elementami komedii i tworząc wnikliwe charakterystyki swych bohaterów.

Idąc w ślady Szekspira, romantycy odeszli od zasady trzech jedności, nie respektowali też reguły decorum oraz mimesis, charakterystycznych dla dramatu klasycznego. W dziełach Szekspira nowatorskim zabiegiem było wprowadzenie do tragedii scen humorystycznych. Romantycy nie tylko łączyli rodzaje dramatu, ale też rodzaje literackie. Dramat zawierał elementy liryczne i epickie. Stawał się przez to utworem nie tylko scenicznym, ale także przeznaczonym do czytania.

W „Dziadach” nie ma elementów komizmu, całość utrzymana jest w poważnym tonie, szczególnie III część, skupiona na martyrologii narodu polskiego. Za to łączenie rodzajów literackich widać wyraźnie. Obie improwizacje Konrada i widzenie księdza Piotra stanowią niemal odrębne działa poetyckie. Natomiast epizody, mówiące o martyrologii polskiej młodzieży, mają charakter epicki.

Dramat romantyczny określany jest mianem niescenicznego. III część „Dziadów” nadaje się do wystawiania na scenie, ale nastręcza to sporo trudności. Sceny symboliczne z udziałem duchów, rozciągnięcie akcji w czasie i przestrzeni, wielowątkowość, luźne powiązanie scen –  wszystko to utrudnia przekaz sceniczny. Natomiast wyszukany poetycki język skłania do odbioru czytelniczego.

Charakterystyczną cechą dramatu romantycznego jest też szczególny typ występujących w nim postaci. Bohater romantyczny to indywidualista, człowiek kierujący się siłą uczucia, skazany na tragiczny los. Jego charakterystyka jest dogłębna, skupiona na przeżyciach wewnętrznych.

Los Konrada jest zdeterminowany przez sytuację jego kraju. Niewola narodu polskiego zmusza go do podjęcia działań. Określa jego sytuację jako człowieka i poety. Znacząca scena rozgrywa się już w prologu, kiedy to bohater zapisuje na ścianie słowa: „Gustavus obiit – natus est Conradus”. Jest to wyraz jego przemiany. Umiera kochanek, rodzi się patriota. Motyw wewnętrznej przemiany bohatera często pojawiał się w dramatycznej twórczości romantyków. 

Kompozycja dramatu romantycznego na ogół jest luźna, często także otwarta. Poszczególne sceny nie są powiązane w sposób przyczynowo-skutkowy, ale dość luźno zestawione w oparciu o wspólny temat.

Cały cykl „Dziadów” jest kompozycją połączoną tylko poprzez bohatera i temat przewodni. Poszczególne części nie tworzą zamkniętych całości, losy bohaterów nie zostają do końca wyjaśnione. Akcja III części składa się z wielu wątków: patriotycznego, martyrologicznego, oceny społeczeństwa polskiego i rosyjskiego, a także wątku głównego bohatera: jego buntu i przemiany.

Romantycy chętnie wprowadzali na scenę fantastyczne postaci. W III części „Dziadów” pojawiają się złe i dobre duchy, walczące o duszę Konrada. To Szatan dopowiada jego ostatnią kwestię, nazywając Boga carem. Ponadto autor wprowadził elementy metafizyki w wizjach księdza Piotra, widzeniu Ewy czy śnie Senatora. Plany fantastyczny i realistyczny wzajemnie się przenikają i uzupełniają. Duchy ingerują w przebieg akcji. Sceny z ich udziałem przeplatają się z realistycznymi obrazami męczeństwa polskiego narodu i wydarzeniami historycznymi.