Refleksja nad losem ludzkim ujęta w utworze Diderota „Kubuś fatalista i jego pan”

Główne pytanie, nasuwające się po przeczytaniu owej powiastki filozoficznej, brzmi: czy nasze przeznaczenie jest z góry ustalone, czy też mamy wpływ na swój los? Czy lepiej walczyć z tym, co nieuniknione, czy może wierzyć, iż my sami jesteśmy kowalami własnego losu?

Jak zostało zaznaczone już w tytule, główny bohater powiastki jest fatalistą. Uważa zatem, iż wszystko, co ma się zdarzyć, zapisane jest na górze. Nie sprawia to jednak, iż Kubuś biernie oczekuje na szansę, która morze mu spaść z nieba. Jego fatalizm polega raczej na tym, iż nie trapi się tym, czego już zmienić nie można. „Tak miało być” – oto jego zawołanie. Możemy się zastanawiać, czy jesteśmy marionetkami w rękach bogów, czy też tylko od nas zależy, jak przeżyjemy swoje życie. Czy oba poglądy się wykluczają, czy może niekoniecznie? Czym jest wolna wola?

Refleksje na temat życia ludzkiego narrator wyraża używając dialogów. Ów fakt sugeruje nam, iż nie tylko poprzez samotne rozmyślanie można dojść do poważnych, wiążących wniosków, dyskusja może być tak samo inspirująca i konstruktywna. To właśnie w rozmowie, kiedy ścierają się przeciwstawne poglądy, najłatwiej o nowe pomysły.

Jednak powiastka ta nie daje nam gotowych rozwiązań, ani recept na udane życie. Stawia jedynie pytania, na temat których, można polemizować.

„Kubuś Fatalista...” przedstawia także los ludzki w odniesieniu do przypisanego człowiekowi miejsca w społeczeństwie. Co prawda Pan góruje materialnie nad swoim sługą, jednak to Kubuś wiedzie prym w dyskusji, snuje ciekawsze opowieści i lepiej radzi sobie w trudnych sytuacjach. Świadczy to o tym, iż to nie pochodzenie, czy majątek stanowią o realnej wartości człowieka, ale jego cechy charakteru oraz życiowa mądrość.

Autor porusza ponadto zagadnienia związane z moralnością, sprawiedliwością oraz demokracją. Diderot nie stroni także od wątków związanych z miłością. Jego Kubuś wprawdzie żeni się z ukochaną Zuzią i mieszka w domu swojego chlebodawcy, jednak wiele go to uczy i skłania do stawiania fundamentalnych pytań, dotyczących tego uczucia.