Molier „Świętoszek” - ponadczasowość „Świętoszka” Moliera - opracowanie

Komedie Moliera, zgodnie z klasycznym wzorcem, piętnują ludzkie wady. „Świętoszek” już samym tytułem wskazuje, że jest to utwór o fałszywej pobożności, o moralności na pokaz. Cała konstrukcja utworu zmierza do uwypuklenia tej wady i wskazania na jej niebezpieczne skutki dla otoczenia. Na pierwszy plan zdecydowanie wysuwa się postać Tartuffe’a, tytułowego bohatera, który jest uosobieniem hipokryzji.

Charakterystyka Tartuffe’a nie jest złożona, daje się sprowadzić do niemal tej jednej podstawowej cechy - dwulicowości. Zabieg taki był często stosowany w komedii charakteru. Jej celem było ośmieszenie jakiejś przywary. Bohater nie był więc postacią o indywidualnych cechach i złożonej psychice. Tak schematyczna charakterystyka była celowa, dzięki niej widz łatwo mógł odnieść tę cechę do rzeczywistych osób, odnaleźć ją w swoim otoczeniu, a może nawet u siebie. Dzięki temu utwór staje się ponadczasowy. Nie zamyka się w jednej epoce, w jednej kulturze, ale odnosi się równie dobrze do współczesnej rzeczywistości. Hipokryzja, fałszywa pobożność to wady niezmiennie obecne wśród ludzi.

Świętoszek jest człowiekiem przebiegłym. Przybiera pozę nadzwyczaj pobożnego człowieka o surowej moralności i niezłomnych zasadach. Robi to tylko po to, by zdobyć zaufanie swego gospodarza  i wykorzystać je do swych niecnych celów. Jego działanie jest dobrze przemyślane i bardzo przebiegłe. Udaje mu się doskonale omotać Orgona i panią Pernelle. Zdobyć ich zaufanie i szacunek. Osiąga bardzo silną pozycję w domu swego gospodarza, jest honorowym gościem i zaufanym doradcą. Jego zdanie staje się wyrocznią. Tartuffe działa konsekwentnie, dba o zdanie Orgona, bo jako głowa rodziny decyduje on o losach pozostałych jej członków i całym majątku. Zabiega też o względy jego matki, która ma na niego wpływ i przydaje wiarygodności wszystkim tym podstępnym zabiegom. Wobec innych osób Tartuffe nie zadaje sobie tyle trudu, by wydać się pobożnym i cnotliwym. W gruncie rzeczy, jego rola jest bardzo trudna, bo jego prawdziwa natura jest zupełnie przeciwna tej udawanej, Świętoszek chętnie ulega pokusom ciała, lubi dobre jedzenie,  uwodzi kobiety i zabiega o korzyści majątkowe z pełną bezwzględnością. Satyra Moliera niejednokrotnie kierowana była przeciw roli kleru i religii w życiu państwa. Fałszywa pobożność, obnoszenie się z nią zostały tu napiętnowane jako niebezpieczna maska dla ludzi przebiegłych.

„Świętoszek” to także ostrzeżenie dla ludzi naiwnych. Maska Tartuffe’a nie jest tak doskonała, by inni jej nie zdołali jej przejrzeć. To fakt, że odgrywa on swoją komedię głównie przed Orgonem, ale ten mu zadanie zdecydowanie ułatwia. Orogon wierzy w wielką pobożność swego gościa, ponieważ chce w nią wierzyć. Sam nie byłby zdolny do takiej dwulicowości, toteż nie dopuszcza do siebie myśli, że ktokolwiek mógłby być. Odrzuca wszelkie zarzuty, jakie jego rodzina stawia Świętoszkowi. Nie pozwala go krytykować i zmusza innych, by stosowali się do jego zaleceń. Naiwność Orgona ma wysoką cenę, kosztuje go cały majątek i dobro rodziny.

Komedia Moliera wciąż nie traci na aktualności, zmieniają się oczywiście realia życia, inne są stosunki społeczne i rola religii w życiu publicznym. Dziś Orgon nie miałby już tak niepodzielnej władzy nad swoją rodziną. Nie zmieniają się natomiast ludzkie charaktery. Świat nadal ma swoich świętoszków, gotowych odgrywać rolę dobrych, cnotliwych, uczciwych, by odwrócić uwagę od niecnych zamiarów i nieczystych interesów. Aktualne jest więc także ostrzeżenie przed przesadną naiwnością. Intryga Tartuffe’a nie mogłaby się powieść, gdyby nie zaślepienie Orgona. Obie postawy wciąż można odnaleźć w życiu współczesnym.