Adam Mickiewicz „Dziady” cz. III - obraz społeczeństwa rosyjskiego (Ustęp; Do przyjaciół Moskali)

W ustępie do trzeciej części „Dziadów” zatytułowanym „Do przyjaciół Moskali” Adam Mickiewicz maluje panoramę rosyjskiego społeczeństwa. Owymi przyjaciółmi byli ludzie, którzy, mimo iż stali po drugiej stronie barykady, gorąco wspierali sprawę polską.

Jako pierwszą grupę obywateli Rosji przedstawmy ludzi lojalnych względem cara. Należą do nich: Nowosilcow, Botwinko i Leon Bajkow. Ten pierwszy jest postacią szczególnie okrutną, co wiąże się ze szczegółami jego biografii. Stracił swój majątek oraz zaufanie cara. Teraz, poprzez szczególnie rygorystyczne działanie, pragnie odbudować swoją pozycję. Drugi z nich jest sędzią śledczym, także bardzo okrutnym w swoich praktykach. Więźniom dozuje olbrzymie kary, które często na trwałe rujnują ich zdrowie. Ostatnią postacią jest szambelan. To obrzydliwy konformista, zmuszający młode dziewczęta do zawierania z nim związków małżeńskich. Po roku, kiedy powoli staje się znudzony, znajduje sobie nową ofiarę. Grupa ta zostaje scharakteryzowana przez poetę następującymi słowami: „Z piersią szeroką, z otyłymi karki; / Jako zwierzęta i drzewa północy, / Pełni czerstwości i zdrowia, i mocy. / Lecz twarz każdego jest jak ich kraina, / Pusta, otwarta i dzika równina.” Są oni uosobieniem zła, zepsucia i okrucieństwa. To najgorsi ludzie, jacy tylko mogą żyć na ziemi.

Na drugim biegunie znajdują się ludzie, którzy dostrzegają niesprawiedliwość rządów cara. Ponieśli oni najsroższe kary za swój sprzeciw. Konrad Rylejew był przyjacielem Mickiewicza. Darzył Polskę szczególną sympatią, co przejawiało się w jego twórczości. Naśladował w niej „Śpiewy historyczne” Niemcewicza, tworząc bardzo podobne dumy. Spotkał go okrutny los - zawisł na szubienicy po nieudanym powstaniu w roku 1826. Drugim reprezentantem tego poglądu jest Aleksander Bestużew. Był on poetą i powieściopisarzem, który za udział w powstaniu dekabrystów został skazany na pobyt na Syberii. Historia jego życia zakończyła się, kiedy zesłano go, jako zwykłego żołnierza na Kaukaz. Tam zginął w starciu zbrojnym. Poeta przeklina naród rosyjski, który sam mordował „swoich proroków”. Jednak za jeszcze większą karę niż śmierć uważał służbę dla cara.

Ustęp „Do przyjaciół Moskali” pokazuje, że nie wszyscy Rosjanie są demonicznymi oprawcami. Co prawda taką postawę przybrała większość tego społeczeństwa, ale są w nim ludzie wspierający Polskę całym swoim sercem. Tak samo oddani sprawie pokonania carskiego reżimu jak ludzie żyjący pod zaborami.