Mikołaj Sęp Szarzyński - dzieła, wiersze, utwory. Ogólne opracowanie twórczości Mikołaja Sępa Szarzyńskiego

Twórczość Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jest o tyle ciekawa, iż sytuuje się na pograniczu dwóch epok: renesansu i baroku. I chociaż sam Szarzyński żył w drugiej połowie XVI w., a więc w okresie rozkwitu odrodzenia w Polsce, jego twórczość była prekursorska w stosunku do kolejnej epoki.

Niewiele wiemy o postaci tajemniczego autora. Znane są pewne fakty z jego życia, takie jak wczesne lata edukacji spędzone we Lwowie oraz późniejsze – w Wittenberdze, fascynacja rozmaitymi nurtami religijnymi oraz finalny powrót do katolicyzmu. Wszystkie inne wydarzenia opatrywane są słowami „około”, „być może”, „twierdzi się”. Dokładna data urodzenia oraz śmierci nie jest znana, przypuszcza się, że poeta żył w latach ok. 1550-1581; tutaj zwraca uwagę fakt przedwczesnego zgonu artysty, który zmarł w wieku mniej więcej trzydziestu lat.

Czytając utwory poety zgromadzone w zaledwie jednym tomiku pt.: „Rytmy abo wiersze polskie”, spostrzegamy wielką żarliwość z nich przebijającą. Wiersze, będące sonetami, pieśniami oraz epitafiami poruszają tematykę związaną z religijnością i sensem życia człowieka na ziemi.

Sęp Szarzyński nazywany jest poetą metafizycznym, co oznacza, iż zawiera w swoich utworach wątki przemijania, śmierci, niepewności co do naszego dalszego losu, ale też – co do losu ziemskiego. Nurt ten wywodził się z Anglii, gdzie jego przedstawicielami byli m.in. John Donne i Robert Southwell. Wyrósł on jako sprzeciw wobec tendencji renesansowych, które promowały ideał harmonii osiągany poprzez akceptację siebie i świata. Nurt metafizyczny będąc prekursorskim wobec baroku, zrywał z ideą samoakceptacji człowieka. Teraz podmiot liryczny jest rozdarty między chęcią używania życia doczesnego a pragnieniem zbawienia. Konflikty wewnętrzne potęgowane przez świadomość własnej słabości prowadziły do uświadomienia sobie marności człowieka. To z kolei sprawiało, iż chętniej oddawał się w opiekę Bogu, traktując Go jako jedyną ochronę przed zgubnym wpływem szatana.

Rozdarty, niepewny, pełen lęku i niepokoju – oto człowiek z utworów Sępa Szarzyńskiego. Według poety życie na ziemi jest walką o ocalenie własnej duszy. Z jednej strony człowiek mamiony jest i pociągany przez dobra ziemskie, takie jak przyjemności cielesne, bogactwo, sławę, a z drugiej – ma świadomość konieczności odepchnięcia od siebie tych złudnych pokus. Wie jednak, że siła człowieka jest niczym w porównaniu z mocą szatana, dlatego jedyną nadzieję upatruje w zbawczym działaniu Boga. Już same tytuły zwiastują tematykę wierszy Sępa Szarzyńskiego: „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego”, „O wojnie naszej, jaką wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”, „O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego”.

Pierwszy z sonetów opowiada o złudnej wartości ziemskich dóbr. „Złoto, sceptr, sława, rozkosz” to elementy, które bardzo pociągają człowieka, który jednak powinien uświadomić sobie ich nietrwałość i zwrócić się ku wiecznemu dobru, którego jedynym depozytariuszem jest Bóg.

„O wojnie naszej…” odwołuje się do koncepcji życia jako wiecznej walki. W wierszu przedstawione są dwie strony konfliktu: Bóg i szatan oraz znajdujący się pomiędzy nimi człowiek, który wie, że musi wybrać Boga, aby odnieść zwycięstwo w tym boju. Nagrodą będzie życie wieczne.

„O krótkości…” z kolei jest wyrazem żalu podmiotu lirycznego z powodu błędów, jakie popełnił w młodości. Teraz jest już trochę starszy i z perspektywy dostrzega, w jak wielu kwestiach wybrał źle. Żałuje, ze w młodości nie posiadał na tyle zdrowego rozsądku, aby ustrzec się przed pokusami.

Choć dorobek Mikołaja Sępa Szarzyńskiego nie należy do najbogatszych, trzeba przyznać, iż jest on fenomenem na skalę epoki. Jako jeden z niewielu pisarzy wyprzedził swój czas, zawierając w swoich dziełach elementy charakterystyczne dla kolejnego okresu literackiego – w tym wypadku – baroku.