Tadeusz Boy-Żeleński „Znasz li ten kraj” - recenzja książki

„Znasz li ten kraj” Tadeusza Boya Żeleńskiego jest zbiorem felietonów skupionych wokół życia kulturalnego i towarzyskiego Krakowa z przełomu XIX i XX wieku. Autor zawarł tutaj swoje własne wspomnienia i refleksje na temat wydarzeń, których był świadkiem, przywołując również szereg wybitnych postaci, które przyczyniły się do duchowej rewolucji, jak zaszła w tym mieście w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku.

Kilka felietonów otwierających zbiór relacjonuje czasy intelektualnego i obyczajowego marazmu, w jakim tkwiło niewielkie, niczym nie wyróżniające się miasto niezamożnej Galicji. Kraków z końca XIX wieku był miejscem zanurzonym w przeszłości i pozbawionym perspektyw na rozwój, do czego przyczyniały się środowiska konserwatywne związane z wpływowymi wówczas czasopismami i kręgami skupionymi wokół uczelni wyższych. Do zmiany ponurej atmosfery miasta przyczyniło się uformowanie koleżeńskiej grupy młodych artystów, która po 1903 roku skupiła się głównie wokół osoby Stanisława Przybyszewskiego, tworząc legendarną z dzisiejszego punktu widzenia cyganerię. Boy opisuje barwność, wesołość i fascynującą nieprzewidywalność tego środowiska, opowiadając szereg związanych z nim anegdot. Z nostalgią wspomina czasy kawiarnianych dysput, w czasie których rodziły się pomysły na nowe utwory literackie i inne inicjatywy - tu narodził się m.in. pomysł stworzenia kabaretu Zielony Balonik, który stał się fenomenem na przestrzeni życia kulturalnego czasów współczesnych.

Milowym krokiem w drodze do przemiany zaściankowego Krakowa w prężny ośrodek kulturalny było również otwarcie Teatru Miejskiego, który zasłynął odważnym repertuarem i współpracą z najwybitniejszymi aktorami, dramaturgami, czy scenografami tamtej epoki. Początek XX wieku przyniósł również ożywienie w dziedzinach sztuk plastycznych i literatury, które doprowadziło w kilka lat później do awansu Krakowa do rangi kuźnicy nowych talentów i prądów w myśli artystycznej.

„Znasz li ten kraj” doskonale opisuje niezwykle barwny i dynamiczny okres z perspektywy naocznego świadka i uczestnika, dzięki czemu oddaje w pełni atmosferę tamtych czasów. Boy opowiada o epoce swojej młodości z dużą dozą nostalgii, a przy tym z niezwykłym zmysłem komicznym. Luźny tryb narracji, jej subiektywizacja i nie pozbawiony przekąsu dowcip nadają książce charakteru pogodnej gawędy, który sprawia, że czyta się ja z ogromną przyjemnością. Boy zawarł w swoich felietonach liczne, składające się na koloryt epoki anegdoty, które „odbrązawiają” okres polskiego modernizmu, dzięki czemu książka stanowi doskonałą alternatywę dla daleko mniej ciekawych podręczników do historii literatury. „Znasz li ten kraj” jest utworem godnym polecenia dla tych, którzy są ciekawi alternatywnej, wyzwolonej z ciężaru szkolnych regułek wizji jednego z najciekawszych okresów we współczesnej historii sztuki.