Elementy klasyczne i romantyczne w utworze „Oda do młodości” Adama Mickiewicza

„Oda do młodości”, dzieło pierwszego polskiego wieszcza, powstała w roku 1820, a więc na dwa lata przed publikacją „Ballad i romansów”, stanowiących oficjalny początek polskiego romantyzmu. W „Balladach i romansach” objawiły się cechy typowe dla nowej epoki, ale jak każda zmiana w literaturze, i ta nie zaszła gwałtownie. „Oda do młodości” jest dowodem dojrzewania tej nowej rewolucyjnej myśli poetyckiej. Odnajdziemy w niej zarówno elementy klasyczne jak i romantyczne.

O klasycznym charakterze wiersza świadczą kwestie formalne, choć też nie do końca. Sam gatunek został zaczerpnięty z antyku i cieszył się powodzeniem w okresie oświecenia, jednak został przez Mickiewicza zmodyfikowany. Poeta pogwałcił klasyczne reguły kompozycji, pisząc różnej długości strofy i nieregularne pod względem ilości sylab wersy. Zabieg taki miał służyć podkreśleniu emocjonalnego charakteru wypowiedzi. Klasyczne reguły gatunkowe wykluczały takie odstępstwa, pochwalny charakter ody wymagał, by była ona pisana starannym językiem i utrzymana w tonie podniosłym.

O klasycznym charakterze utworu świadczy też przywołanie postaci mitycznego Heraklesa: „Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze, / Ten młody zdusi Centaury, / Piekłu ofiarę wydrze, / Do nieba pójdzie po laury”. Klasycyzm szeroko czerpał ze sztuki antycznej, Mickiewicz tutaj też posługuje się symboliką z greckiej mitologii. Literatura romantyczna zdecydowanie odeszła od historii antycznej, na rzecz własnych dawnych podań. Odkrywano początki własnych kultur, sięgano do podań o praprzodkach, szukając cech typowych dla słowiańskiego charakteru.

O ile na płaszczyźnie formalnej możemy odnaleźć inspiracje klasyczne, o tyle w swej wymowie „Oda do młodości” jest zdecydowanie romantyczna. Konstrukcja wiersza została oparta na zasadzie zestawienia dwóch wartości, które w skrócie można określić jako starość i młodość, ale w rzeczywistości chodzi o dwa światopoglądy: konserwatywny, oświeceniowy, racjonalistyczny i nowatorski, romantyczny, emocjonalny. Ten pierwszy został nakreślony w zdecydowanie negatywnym świetle. Poeta określa go jako: „Obszar gnuśności zalany odmętem”, pokryty „trupimi wodami”. Ten świat jest brzydki i skostniały, nie ma przed sobą przyszłości. Nowe oblicze świata będzie piękne i przyjazne, nazwane „wieczną krainą ułudy” niesie ze sobą nadzieję zmian na lepsze.

Zasadnicza różnica między tymi dwoma światami dotyczy roli uczucia i rozumu. Starzy kierują się tylko rozumem, nie dopuszczając do głosu uczuć. Dlatego ich spojrzenie na rzeczywistość jest ograniczone: „Takie widzi świata koło, / Jakie tępymi zakreśla oczy”. Światopogląd racjonalistyczny zamyka się na poznanie ducha. Ta sfera jest niedostępna rozumowemu poznaniu. A świat zubożony o wartości duchowe jest „światem rzeczy”, którego koniec jest bliski. Młodzi są „rozumni szałem”, dopuszczają do głosu intuicję, nie boją się kierować sercem. Wierzą w siłę wspólnego wysiłku, są „jednością silni”, podmiot liryczny kilkakrotnie zachęca: „Razem młodzi przyjaciele”. Ta jedność daje im poczucie siły, dzięki niej przezwyciężą ten stary porządek i zaprowadzą nowy. Młodość to stan, który dodaje skrzydeł, poeta posługuje się tą metaforą, by podkreślić, że dopuszczenie do siebie irracjonalnych przekonań, znacznie rozszerza spojrzenie na świat. Racjonalizm daje perspektywę płaza pełzającego po ziemi, podczas gdy romantyczne otwarcie na sferę ducha jest spojrzeniem z lotu ptaka.

Zestawienie tych dwóch światopoglądów z tak wyraźnym ich wartościowaniem jest oczywiście wykładnią romantycznego programu artystycznego, budowanego w opozycji do racjonalistycznych przekonań twórców epoki oświecenia.