Piotr Skarga „Kazania Sejmowe” - Polska jako tonący okręt – opracowanie zagadnienia

Topos ojczyzny-okrętu w literaturze pojawił się już w starożytności. Przywoływał go rzymski poeta liryczny – Horacy. W dobie Renesansu odwoływał się do niego również kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy – Piotr Skarga słynny ze swojego zbioru „Kazań sejmowych”. To właśnie w swoim najważniejszym dziele zawarł topos ojczyzny – tonącego okrętu.

„Kazanie o miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku Ojczyźnie, czyli kazanie wtóre ze zbioru „Kazań sejmowych” w sposób symboliczny opowiada o aktualnej sytuacji Rzeczypospolitej. Polską toczą choroby, są nimi przede wszystkim: zazdrość, chciwość, zawiść, niezgoda. Wszystkie te cechy od wewnątrz niszczą Polskę. Szczególnym zaś zagrożeniem dla okrętu, jakim jest ojczyzna, pozostają ludzie, którzy nie potrafią pracować dla dobra ojczyzny, bezinteresownie, a za pracę wymagają zapłaty.

„Nieżyczliwość ludzka ku Rzeczypospolitej i chciwość domowego łakomstwa. Druga – niezgody i roztyrki sąsiedzkie. Trzecia – naruszenie religii katolickiej i przysada heretyckiej zarazy. Czwarta – dostojności królewskiej i władzej osłabienie. Piąte – prawa niesprawiedliwe. Szósta – grzechy i złości jawne, które się przeciw Panu Bogu podniosły i pomsty od niego wołają” – choroby te sprawiają, że Polska jest okrętem tonącym. Jeżeli nikt nie zdoła jej pomóc, ojczyzna, podobnie jak okręt zatonie, upadnie ostatecznie, zginie w hańbie i zapomnieniu.

Jak pisze Piotr Skarga, problemy są dla tego statku, jak wiatry, które przewracają jego maszty. Brak stabilizacji w Rzeczypospolitej jest wyraźnie widoczny. Ojczyzna gubi się sama, kiedy nikt nie staje w jej obronie. Skarga w logiczny sposób udowadnia, że dobro obywateli zależy wyłącznie od dobra ojczyzny. Jeżeli ojczyzna, jako okręt zatonie, zatoną wszyscy jej obywatele. Bez szczęścia ojczyzny nie ma bowiem szczęścia jej mieszkańców. Ci, którzy pozostaną przy swoich dobrach, zamiast ratować tonący okręt, w końcu zatoną razem z nim, bo okręt ten ma na sobie wszystko i wszystkich. Ojczyzna przechowuje obywateli, ważne wartości. Jeżeli ona zginie, zatonie, upadnie również wszystko, co przechowywała łącznie z tradycją.

Okręt odzyska siłę i zdrowie, jeśli obywatele jemu w tym pomogą. Dla ojczyzny nie można żałować niczego, bo ona jest skarbnicą wszystkiego, co tworzy i kształtuje charakter człowieka.„W tym okręcie macie syny, dzieci, żony, imienia, skarby i wszystko, w czym się kochacie (…). Nie dajcie im tonąć, a zmiłujcie się nad krwią swoją, nad ludem i bracią swoją, nie tylko majętnością, ale i zdrowiem własnym im usługujcie, wy, którzyście je pod swój rząd i opiekę wzięli”. Skarga Piotr nie tyle prosi, co błaga, aby obywatele Rzeczypospolitej umiłowali się nad samymi sobą. Jeżeli ludzie, którzy rządzą krajem, nie wezmą odpowiedzialności, za to, co robią, ojczyzna zginie i już nic nie będzie w stanie ocalić jej przed upadkiem.

Kaznodzieja odwołuje się również do przykładu z Biblii. Przywołuje tutaj słowa samego Jezusa Chrystusa, który przykazał ludziom miłowanie swojej ojczyzny. Piotr Skarga podkreśla, że obrona ojczyzny – tonącego okrętu jest nakazem Bożym, religijnym, a sama ojczyzna to sacrum, którego nie wolno profanować. Należy okazać jej należytą cześć, za to, że nas wychowała, urodziła.

Okręt ten nie zatonie tak długo, jak znajdują się na jego pokładzie jego obrońcy. Ojczyzna-okręt zapewnia stabilizację, tonący okręt jest ostrzeżeniem przed wydarzeniami, które faktycznie miały miejsce kilkadziesiąt lat później, w dobie Oświecenia, kiedy to doszło do faktycznego upadku Rzeczypospolitej – jej rozbiorów i całkowitego zniknięcia z mapy Europy i świata.