„Tren Fortynbrasa” - „Hamlet” - nawiązanie Zbigniewa Herberta do dramatu Szekspira

Artyści i twórcy bardzo często czerpią inspirację z dzieł swoich poprzedników, nawiązując do nich lub rozwijając niektóre wątki. Wielu malarzy tworzyło obrazy oparte na motywach biblijnych czy mitologicznych, literaci zaś cytują utwory klasyków. Nie inaczej jest w przypadku wiersza Zbigniewa Herberta pt.: „Tren Fortynbrasa”. Utwór jest czytelnym nawiązaniem do sztuki angielskiego dramatopisarza Wiliama Szekspira, zatytułowanej „Hamlet”. Fortynbras to król Norwegii i oponent Hamleta, duńskiego księcia, który ginie właśnie w starciu z ludźmi Fortynbrasa. Norweski władca tryumfuje – dokonał podboju Danii, pokonał Hamleta. Tak kończy się sztuka angielskiego dramaturga.

Zbigniew Herbert zainteresował się kwestią, jak to się stało, że Hamlet przegrał. Poeta postanowił udzielić odpowiedzi na to pytanie posługując się formą poetyckiego dialogu, dość dziwnej rozmowy zwycięzcy z pokonanym – martwym już – Hamletem, leżącym na schodach swego zamku Elsynor. Mamy więc do czynienia z wykorzystaniem jednego z wątków sztuki, nawiązaniem do jej treści oraz posłużeniem się postaciami w niej występującymi. Herbert umieścił w tytule swego wiersza słowo „tren” – jest to utwór żałobny, opiewający zalety zmarłego. Wiersze dokładnie trenem nie jest, nie wychwala Hamleta. Fortynbras raczej tłumaczy, usprawiedliwia pokonanego księcia, ale także rozumie przyczyny, jakie kierowały jego postępowaniem. Sądzić można, że norweski król żałuje, że nie udało mu się porozmawiać z Hamletem przed jego śmiercią.

Fortynbras opowiada o chłopięcym wyglądzie Hamleta, jego słabych dłoniach, nienawykłych do trzymania miecza, nogach obutych w pantofle. Tak nie wygląda wojownik, tak nie wygląda władca, który chce wygrywać wojny – sugeruje król Norwegii. Król ma być silny i zdecydowany, czasem musi posługiwać się terrorem, by wymóc posłuszeństwo. Hamlet tego nie rozumiał, dlatego musiał przegrać i zginąć. Fortynbras nie upaja się swoim zwycięstwem, jest świadomy tego, jaki koszt ponosi – zostanie nazwany tyranem i despotą, Hamlet zostanie zaś zapamiętany jako marzyciel i idealista. Codzienna, żmudna praca, nawet jeśli ktoś pełni funkcję króla, jest znacznie trudniejsza niż efektowna śmierć w młodym wieku – mówi Fortynbras. W ten sposób Herbert podejmuje próbę odczytania sensu sztuki Szekspira, wychodząc poza schemat opowieści o młodym księciu i niekorzystnych okolicznościach, jakie doprowadziły do jego śmierci.

Wiersze Herberta nie powstałby, gdyby nie o kilkaset starsze dzieło Szekspira. Polski poeta zbudował swój utwór korzystając z bohaterów, wątków i tematów sztuki słynnego angielskiego dramaturga.