Bajka - cechy, rodzaje, opis. Bajka jako gatunek literacki

Bajkę tradycyjnie definiuje się jako klasyczny utwór literacki w formie opowiastki pisanej wierszem lub prozą zawierający fabułę. Zakończony morałem, wypowiedzianym wprost (często w formie aforyzmu) lub pośrednio. Gatunek może być nazywany także przypowieścią, powieścią lub alegorią. Bajki przyjmują formę epigramatyczną, zwięzłą (inspirowaną epigramatem stworzonym przez Simonidesa z Keos) oraz narracyjną (zawierającą rozbudowaną fabułę).                       

Gatunek bajki powstał już w starożytnej Grecji, gdzie motywy zwierzęce pojawiały się już w twórczości Hezjoda. Za twórcę bajki jednakże uważa się Ezopa, o którym mówi się, że pierwszy skompilował zbiór bajek zwierzęcych. W V w. p.n.e. pojawiło się określenie „bajki ezopowe” odnoszące się nie tylko do utworów przypisywanych Ezopowi, ale także charakterystycznego języka używanego przez autora. Historycy literatury nie znają natomiast zbyt wielu bajek powstałych w średniowieczu, gdyż wtedy zajmowano się głównie ich tłumaczeniami.                                

Epoką, w której bajka w znaczący sposób została rozpropagowana, było jednak oświecenie. W okresie tym we Francji tworzył Jean de La Fontaine uważany za największego twórcę bajki narracyjnej. Do najbardziej znanych twórców bajek w literaturze polskiej należą przede wszystkim Krasickiego (np. „Lis i Kozieł”, „Przyjaciele”, „Kruk i lis” wydane w zbiorze „Bajki i przypowieści” w roku 1779), Trembecki, Naruszewicz i Niemcewicz.                                

Bajki najczęściej poruszają tematy egzystencji i natury ludzkiej oraz aktualne problemy społeczne i polityczne. Bohaterami bajek najczęściej są zwierzęta i ludzie, chociaż zdarza się też, że opowiastki dotyczą roślin lub przedmiotów. Podstawowymi cechami bajki są: synkretyzm, dydaktyzm, alegoryczność oraz uniwersalizm.           

Synkretyzm gatunkowy polega na tym, że bajka sytuuje się na pograniczu liryki (forma wierszowa) i epiki (fabuła i akcja), a często zawiera elementy typowo dramatyczne (dialogi). Funkcja dydaktyczna bajki przejawia się przede wszystkim poprzez wprowadzenie wyraźnego morału, który ma za zadanie pouczać o szkodliwości złych i pożyteczności dobrych zachowań, zasadach etycznych.
                       
Koncepcja pouczania opiera się na dwóch przeciwstawnych zasadach: negatywów (ukazujących skutki złych cech i nieetycznego zachowania) oraz pozytywów (wskazujących korzyści płynące z dobrego postępowania). Alegoryczność w bajce umożliwia wyłuskanie z pewnej konkretnej sytuacji jakiejś uniwersalnej prawdy. Alegoria poza znaczeniem dosłownym ma pewne ukryte i domyślne znaczenie zwykle dające się jednoznacznie odczytać.        

Bajka przekazuje uniwersalne prawdy życiowe i wzorce postępowania. Alegoryczna forma pozwala umieszczać główny przekaz bajki w różnych kontekstach. Prawdy odnoszące się do stosunków międzyludzkich w bajkach mają charakter ogólny i powszechnie uznawany.   
                       
Rozróżnia się różne typy bajek ze względu na typ odbiorcy. Istnieją bajki dla dzieci, natomiast do starszego czytelnika adresowane są bajki dydaktyczne i filozoficzne. W okresie oświecenia dużą popularność zyskała bajka polityczna czyli publicystyczna opowiastka dotycząca najbardziej aktualnych wydarzeń.