Zbigniew Herbert „O dwu nogach Pana Cogito” - interpretacja i analiza utworu

„O dwu Nogach Pana Cogito” to jeden z wierszy całego cyklu, w którym główną rolę odgrywa Pan Cogito, filozof, moralista, człowiek współczesny. Dwie nogi Pana Cogito można odczytać jako symbol dwoistej natury człowieka, w którym mieści się zarówno dobro jak i zło. Ale ta dwoistość dotyczy także sfery ducha i ciała. Człowiek rozdarty jest między tym, co przyziemne i konkretne, a marzeniem i ideą. Podobnie jak świat jest realny, namacalny, konkretny a za razem metafizyczny. Sprzeczność między tym, co przyziemne, a tym, co wzniosłe jest pozorna, ponieważ sfery te współistnieją ze sobą.
   
Wiersz biały, nieregularny mówi o tym, jak Pan Cogito idzie przez świat, „zataczając się lekko”. Różna długość wersów, brak rytmu podkreślają ten niemiarowy krok. Ta droga jest oczywiście alegorią życia. Życie ludzkie jako wędrówka to motyw w literaturze znany od dawna. Zbigniew Herbert wykorzystuje go, ale nadaje mu nowe znaczenie. Droga przez życie jest prozaicznym dreptaniem na dwóch nogach, trochę kulawym. Nie ma tu wielkich zmagań z przeszkodami, ale z nieustanna walka ze swoją słabością.

Konstrukcja wiersza oparta jest na zasadzie kontrastu między prawą i lewą nogą. Lewa noga jest „normalna”, prawidłowo zbudowana, choć „trochę przykrótka”. Lewa noga jest zdrowa, „chłopięca”, autor określa ją jako „optymistyczną” i radosną. Ta noga działa sprawnie, gotowa nawet do podskoków. W przeciwieństwie do niej prawa jest chuda i poznaczona bliznami; chora, ułomna, niedoskonała, nosząca ślady ucieczki, a więc naznaczona jakimś piętnem strachu. Trudno uwierzyć, że obie nogi, tak różne, należą do tej samej osoby. Tak jak trudno uwierzyć, że natura człowieka może być jednocześnie optymistyczna i naznaczona cierpieniem.

W ostatniej strofie autor porównuje nogi Pana Cogito do bohaterów powieści Cervantesa, lewa noga jest jak Sancho Pansa, a prawa jak rycerz Don Kichot. Cervantes stworzył dwie postaci o odmiennym podejściu do życia. Sancho Pansa, prosty giermek, twardo stąpał po ziemi. Dbał o sprawy doczesne, jedzenie, wygodę, bezpieczeństwo. Trzeźwo patrzył na świat, unikał kłopotów, cenił sobie przyjemności. Don Kichot natomiast walczył z wiatrakami. Żył w wyimaginowanym świecie idei, pragnął nieść dobro i sprawiedliwość, chciał wyzwolić wszystkich uciskanych, ale jego działania były oderwane od rzeczywistości. Błędny rycerz i jego giermek wydają się należeć do różnych światów, ich postawy stanowią przeciwne bieguny. Herbert obie te natury łączy w jednej osobie. Pan Cogito jest jednocześnie marzycielem i realistą. Dwie nogi Pana Cogito symbolizują dwie tendencje w ludzkiej naturze. Lewa noga kocha życie, chce z niego korzystać, jest skora do zabawy, do tańca i podskoków. Prawa jest „szlachetnie sztywna”, nie dba o bezpieczeństwo, niczym błędny rycerz gotowa walczyć z wiatrakami. 

Dwie nogi Pana Cogito oznaczają połączenie różnych wartości w życiu człowieka. Z jednej strony jest on niewinnym dzieckiem, pragnącym beztroskiej zabawy, kochającym życie. Z drugiej nosi w sobie bagaż doświadczeń, o którym świadczą blizny. Optymizm przenika się z ponuractwem. Radość z cierpieniem. Potrzeba bezpieczeństwa ze straceńczą odwagą. Wszystko to sprawia, że wędrówka przez życie jest nieco kulawa. Krok Pana Cogito nie jest lekki ani harmonijny, a jednak jakoś przemierza on swoją drogę. Sprzeczności dają się pogodzić.