Motyw ojca w literaturze różnych epok - opracowanie

Motyw ojca odnajdziemy już Biblii. Starotestamentowy Bóg-ojciec jest raczej surowym sędzią, każącym za nieposłuszeństwo wobec jego woli, niż pobłażliwym rodzicem. Ale też wielokrotnie przebacza swym dzieciom i na nowo okazuje im łaskę. W Nowym Testamencie to oblicze Boga-ojca nieco łagodnieje. O ojcowskiej miłości opowiada przypowieść o synu marnotrawnym. Syn pragnie wolności i samodzielności, dlatego prosi ojca o swoją część majątku, by mógł nią dysponować zgodnie ze swoja wolą. Otrzymuje to, o co prosił, i rusza w świat. Jednak pieniądze szybko się kończą. Zmuszony głodem podejmuje w końcu pracę jako świniopas. Cierpi głód i poniżenie, wówczas podejmuje decyzję o powrocie. Ma nadzieję, że ojciec przyjmie go na służbę. Uznaje swoją winę i wraca w pokorze, nie spodziewając się niczego więcej, jak roli służącego za miskę strawy. Jednak ojciec jest szczęśliwy na jego widok. Mimo iż syn postąpił źle, dla niego najważniejsze jest, że go odzyskał. Miłość jest większa niż gniew. Postać ojca cechuje się przede wszystkim miłosierdziem. Syn, nawet marnotrawny, zawsze ma miejsce w jego sercu.

Postać nieprzeciętnego ojca wykreował Balzac w powieści pod tytułem „Ojciec Goriot”. Już sam tytuł wskazuje, że bohater jest przede wszystkim ojcem. Jego wszelkie wysiłki i starania zmierzały do tego, by uczynić córki szczęśliwymi. Wydaje się, że na postawę Goriota zasadniczy wpływ miała przedwczesna śmierć jego małżonki. Córki były jego jedyną rodziną, im poświęcił całe swoje życie. Jednak jego bezkrytyczne podejście do wychowania dzieci sprawiło, że wyrosły na egoistki, niezdolne nawet do okazywania wdzięczność. Miłość, jaką Goriot darzył swoje córki, sprowadziła na niego nieszczęście. Ze względu na ich ambicje wycofał się handlu, który przynosił mu spore zyski i był jego jedynym zajęciem. Ostatecznie musiał się też usunąć z ich życia, ponieważ nie pasował do świata, do jakiego one aspirowały. Córki zwracały się do niego wyłącznie po pieniądze, przychodziły, kiedy same były w potrzebie, ale kiedy ich ojciec umierał, miały ważniejsze sprawy.

Postać ojca Goriot nie poddaje się jednoznacznej ocenie. Z jednej strony okazywał dzieciom wielką miłość, potrafił się dla nich zdobyć na każde poświęcenie. Oddał im wszystko, co miał. Jego motywy były szlachetne, postępował tak, kierowany miłością. Z drugiej jednak strony sam przyczynił się do swojej tragedii, zaspokajając wszelkie kaprysy swoich córek i niczego od nich nie wymagając, w końcu sam  stwierdził: „Tak, one są niewinne, mój drogi panie! Powiedz to wyraźnie całemu światu, aby ich nie szarpano z mego powodu. Wszystko to z mojej winy, przyuczyłem je deptać po sobie”. Dopiero wówczas z oczu spadają mu klapki, uświadamia sobie, że córki wcale go nie kochają, że są wyrachowane i egoistyczne. On poświęcił im całe życie, a w ostatnich dniach był skazany na opiekę i litość obcych ludzi.

Istotny portret ojca w polskiej literaturze stanowią „Treny” Jana Kochanowskiego. Cykl dziewiętnastu utworów zawiera analizę uczuć ojca, który utracił ukochane dziecko. Poeta, filozof, dworak i ziemianin, człowiek doświadczony, stoik z przekonania okazuje się zupełnie nieprzygotowany na taką tragedię. Śmierć kilkuletniego dziecka burzy cały jego światopogląd. „Treny” przedstawiają wyidealizowany obraz niezwykle utalentowanego dziecka, które samą swoją obecnością wnosi do domu wielką radość i jest pocieszeniem w każdym strapieniu.  Bez niej dom okazał się pusty, a rodzice bezsilni w swojej rozpaczy. Dopiero myśl, że jej duszyczka przebywa w lepszym świecie, pozwala poecie odnaleźć chwilę ukojenia.

Negatywny obraz ojca wyłania się z „Nie-boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego. Hrabia Henryk czuje się niespełniony w swej roli męża i ojca, ma poczucie, że marnuje swoje życie, które zostało powołane do spraw wyższej wagi. Pragnie być wielkim poetą i „przewodnikiem dusz”. Niespełniona ambicja i rozczarowanie rodzinnym życiem popychają go w ramiona Dziewicy. Hrabia porzuca swoją żonę i syna. Powraca do nich dopiero wówczas, gdy kochanka okazała się straszną marą, wysłanniczką szatana. Ale zdrada nie pozostaje bez konsekwencji, jego żona popada w obłęd i trafia do szpitala. A syn traci wzrok i popada w poetycko-prorocze wizje. Orcio został naznaczony talentem, o którym marzył ojciec. Jest prawdziwym poetą, obdarzonym autentycznym natchnieniem. Hrabia Henryk próbuje wynagrodzić synowi swoją nieobecność i staje się troskliwym ojcem. Mimo starań nie opuszcza go poczucie, że nie wywiązał się z roli ojca, w którymś momencie mówi: „O, synu, przebacz, żem ci dał życie”. Przeżywa swego syna, który ginie od kuli rewolucjonisty.