Wacław Potocki „Pospolite ruszenie” - interpretacja, opracowanie utworu

Pospolite ruszenie było często ostatnią linią obrony kraju. W jego skład wchodzili wszyscy mężczyźni uprawnieni lub też zobowiązani do służby militarnej. Następnie było ono zastępowane profesjonalną (i opłacaną) armią. Jednak w momentach krytycznych to właśnie ogół szlachty (bo tak było najczęściej) musiał stawić czoła przeciwnikowi. Jak pospolite ruszenie zostało opisane w wierszu Wacława Potockiego?

Sytuacja liryczna przedstawia obóz wojska, do którego zbliża się przeciwnik. Kozacy ze swoimi samopałami są już naprawdę blisko, dlatego zostaje wysłany rozkaz do dobosza, by ten obudził śpiących żołnierzy. Jego interwencja nie spotyka się ze zrozumieniem, szlachta jest oburzona, że ktokolwiek chce przerywać ich sen. Do budzącego skierowane zostają różne obelgi i groźby. Ten widząc, że działanie nie ma najmniejszego sensu, sam postanowił się położyć i przespać ostatnie chwile spokoju, zanim ktoś „strzepie mu kożucha”.

Utwór jest bardzo wyraźnym nawiązaniem do sytuacji politycznej w ówczesnej Rzeczypospolitej. Potocki żył w XVII w., a więc w okresie jej mozolnego upadku. Przedstawiony w wierszu obóz możemy rozumieć jako cały kraj. Żołnierze to cała szlachta, a dobosz jest kimś, kto zorientowany w sytuacji pragnie obudzić w ludziach ducha. W ten sposób poeta pokazuje dominujące w narodzie cechy. Szlachta jest nieświadoma politycznie i rozleniwiona. Świadczy o tym jej nastawienie, gdyż wolą przespać zagrożenie, niż stanąć z nim oko w oko. Warstwa ta uwielbia też sądzić się na sejmikach, dochodzić swoich spraw przez „politykowanie”. Odniesieniem do tego jest pojawiająca się w utworze fraza: „Sprawi się w Proszowicach..”, którą budzony szlachcic kieruje do dobosza. W końcu szlachta zostaje przedstawiona jako warstwa, która zupełnie nie wyobraża sobie, że ktoś mógłby przejąć nad nią zwierzchnictwo. Dlatego wszelkie przestrogi i próby jej zreformowania mijają się z celem, gdyż padają na jałowy i nieurodzajny grunt. To oczywiście sprawi, że do obozu, którym jest Polska zbliży się przeciwnik i wyrżnie wszystkich w nim mieszkających.

Wiersz jest przykładem liryki sytuacyjnej. Podmiot występuje w trzeciej osobie i swoje spostrzeżenie wyraża za pomocą przedstawianych wydarzeń. Utwór jest stychiczny, składa się z dziewiętnastu wersów rymujących się parzyście (za wyjątkiem jednego). Bardzo ciekawy jest zamysł, na którym opiera się całe dzieło. Jest nim metonimia, czyli figura retoryczna mająca na celu przedstawienie szerszego zjawiska (rzeczy) za pomocą innego, pozostającego w nim w uchwytnej relacji. W ten właśnie sposób w utworze została ukazana Polska - jako obóz pospolitego ruszenia.

Wiersz jest jednym z dzieł Wacława Potockiego, w których poeta próbuje zaapelować do umysłów szlachty, by bardziej szanowała i dbała o swoją ojczyznę. Utwór ten pokazuje jak bardzo daleko posunęły się zaniedbania tej warstwy i jak zgubny skutek może to mieć dla Rzeczypospolitej.