Kultura masowa a propaganda - opracowanie Propaganda polityczna, propaganda w mediach

Trudno byłoby sobie wyobrazić wiek XX i XXI bez zjawiska manipulacji i propagandy. Nagminnie wykorzystywały je państwa totalitarne, ale także te o systemie demokratycznym. Już kilka tysięcy lat temu zauważono, iż jest to bardzo skuteczna forma wywierania wpływania na ludzi i tym samym osiągania odpowiednich korzyści. Dzięki zarówno emocjonalnym, jak i intelektualnym zabiegom perswazyjnym możemy kształtować postawy, sposób myślenia i zachowania wedle naszych założeń.

Propaganda ma bardzo szerokie pole oddziaływania – umiejętnie użyta potrafi zmieniać system poglądów i wartości całych społeczeństw. Szczególne znaczenie odgrywa ona w sferach politycznych – w walce o władze, stanowiska czy o wyborców może przybrać bezwzględny charakter. Obecnie stosuje się zwykle wyrafinowane jej formy, które często są nieświadomie przyjmowane przez odbiorców. Z jej usług korzysta również kultura masowa. Jako zjawisko w przeważającej części wykorzystujące środki masowego przekazu, jest ona szczególnie podatna na korzystanie z usług propagandy. Kultura masowa poniekąd traktuje swoje wytwory jak towar na sprzedaż, bowiem podstawowym celem jej twórców jest uzyskanie korzyści finansowych. Takie założenie sprawia, iż bywa ona w wysokim stopniu skomercjalizowana, a jej potężnym narzędziem stała się reklama.

W celu przekonania odbiorcy do uznania jakiegoś wytworu za niezbędny w jego życiu, do prezentowanych przekazów włącza się elementy propagandowe. Na potrzeby rynku stwarza się nowe mody, idee, dokonuje się selekcji produktów (m.in. poprzez eksponowanie jednych, a pomijanie drugich treści), oddziałuje się na świadomość, a czasami wręcz – tworzy nową rzeczywistość. Kultura masowa bardzo rzadko posługuje się jawnymi komunikatami propagandowymi, gdyż są one mocno krytykowane przez odbiorców. Jednak znajduje metody, by w sposób zawoalowany, poprzez nie do końca czytelne, ale jednocześnie silnie oddziałujące na psychikę ludzką komunikaty oddziaływać na świadomość odbiorcy. Może do tego posłużyć serial telewizyjny, program publicystyczny czy nawet serwis informacyjny. Rzeczywistość jest w nich zakodowana, ukazana w odpowiedni sposób. Poprzez prezentowanie określonej wizji społeczeństwa, tj. stwarzanie konkretnego wzorca bohaterów, fabuły, promowanie wybranego stylu życia, ubierania się, spędzania wolnego czasu, można zaszczepiać w odbiorcy przekonanie, iż by być pełnoprawnym członkiem rzeczywistości społecznej, on także powinien żyć według prezentowanych reguł.

Naukowcy alarmują, iż taki proceder utożsamiania się ze światem telewizyjnym może prowadzić do wyzbycia się własnej osobowości na rzecz świadomości masowej. Indywidualne sądy, normy moralne i estetyczne, zachowania mogą być wyparte przez schematy myślowe wpajane przez kulturę masową. Wytwory tej kultury tworzone są w taki sposób, by ukryte w nich treści ideologiczne mimowolnie przyswajane były przez ogromną rzeszę odbiorców, a co za tym idzie – uczyły postępowania zgodnego z intencjami wytwórców kultury masowej.

Nie wszyscy badacze popierają tak negatywną wizję kultury masowej, jednak niemal każdy wskazuje na możliwość manipulacji społeczeństwem.