Subkultura i podkultura - porównanie pojęć i zjawisk

Terminologia opisująca zjawiska kulturowe ostatniego stulecia jest nad wyraz skomplikowana i mało jednoznaczna. W zależności od upodobania naukowców stosuje się wymiennie sformułowania typu: subkultura, kontrkultura, kultura alternatywna, bądź stara się wyznaczyć między nimi granice, z różnym rezultatem.

Wyodrębnienie podkultury od subkultury jest szczególnie trudne, bowiem słowo subkultura wywodzi się od łacińskiego „sub” – pod oraz „cultura” – kształcenie, uprawa. Zatem pod względem etymologicznym są to synonimy i tak też są używane przez przeciętnych odbiorców. Pierwszym naukowcem, który użył sformułowania „podkultura” dla oznaczenia subkultury, był Ryszard Dyonizakow. Dla niego podkultura był to związek osób, które połączyły wspólne problemy i zainteresowania. W późniejszym okresie zaczęto różnicować znaczenia tych słów. Zatem chaos pojęciowy wprowadzili sami badacze tego typu zjawisk.

Na początku uznano, iż w momencie kiedy termin subkultura nabrał pejoratywnego znaczenia, zastąpiono go słowem podkultura. Jednak trudno przyjąć taką interpretację, bowiem drugi termin wcale nie niesie ze sobą lepszych konotacji (skojarzeń). Sam prefiks „pod-” sugeruje, iż termin, do którego jest on dodawany, znajduje się niżej niż inne zjawiska. Podkultura byłaby wtedy gorszym (znajdującym się na niższym poziomie) gatunkiem kultury. Zatem podkultura jako grupa osób może być także automatycznie postrzegana w kategoriach czegoś złego. I na tym negatywnym skojarzeniu oparto późniejsze rozróżnienie tych terminów.

Z czasem zaczęto uważać, iż podkultury to subkultury zradykalizowane, które mają bardziej kryminogenny charakter, w sposób agresywny wyrażają bunt wobec porządku społecznego. Przy przyjęciu takiego kryterium uznalibyśmy za podkultury np. skinheadów, kiboli, satanistów, anarchistów czy dresiarzy. Kontestacja w ich wykonaniu przyjmuje skrajne formy – wyraża się w aktach wandalizmu, brutalnych napadach, ofiarach z ludzi składanych podczas czarnych mszy czy demolowaniu różnych miejsc. Grupy te są uznawane za ogromne zagrożenie dla bezpieczeństwa i ładu publicznego. Cały zestaw podstawowych cech i wartości przynależny subkulturom będą posiadały także podkultury, natomiast zasadniczą różnicą jest w tym wypadku jedynie stopień brutalizacji grupy.

Trudno jednoznacznie ocenić, czy taki podział jest zasadny. Bez wątpienia obserwujemy mniej i bardziej agresywne (a obok – nawet i pacyfistyczne) subkultury. Stopień zagrożenia wynika przede wszystkim z ideologii, jaką uznaje się za obowiązującą w ich grupie.