Faszyzm we Włoszech - geneza, charakterystyka ruchu politycznego

Faszyzm we Włoszech pojawia się w XX w. jako reakcja na komunizm. Faszyzm włoski łączył ze sobą kilka podstawowych pojęć – przede wszystkim korporacjonizm, czyli idee społeczno-ekonomiczną. która upaństwowiała gospodarkę i sektor branży handlowej, totalitaryzm, dzięki któremu władza była skupiona wokół jednej osoby – wodza – Duce, antykomunizm, który był reakcją na szerzący się bolszewizm w Europie oraz nacjonalizm podkreślający idee narodowe i utwierdzający Włochów, że są najważniejsi w państwie faszystowskim.

Prekursorem myśli faszystowskiej był filozof Giovanni Gentile, który stworzył podstawowe zasady faszystowskiej doktryny. Głównym wodzem Włoch faszystowskich został Benito Mussolini, którego broszura „Doktryna faszyzmu” (w rzeczywistości autorstwa Gentilego) stała się oficjalnym pismem państwowym i główną wykładnią idei faszystowskiej.

Faszyzm włoski sięga do idei wielu filozofów i wywodzi się z myśli stricte socjalistycznej – z pism filozoficznych Georgesa Sorela i Charlesa Peugy. Faszyzm podobnie jak komunizm ostro krytykował kapitalizm, jednak chciał odróżnić się od komunizmu. Faszyści stali się więc zatwardziałymi antykomunistami. Komunizm był dla faszyzmu nienaturalny, był ideą, która wykorzystywała masy robotnicze. Wódz - duce dyktował narodowi warunki, zgodnie z którymi miał żyć. W przeciwieństwie do III Rzeszy, Włochy nie przyjęły rasizmu biologicznego opartego na eugenice.

Rasizm nie był domeną faszyzmu, tylko nazizmu. Faszyzm wzorował się na Imperium Rzymskim, które Mussolini chciał odbudować i zjednoczyć wszystkich Włochów. Faszyści odwoływali się do pojęć związanych z Cesarstwem Rzymskim, próbowali przywrócić potęgę i siłę Włoch. Zaskakującym jest fakt, że nawet muzułmanie byli członkami partii faszystowskiej. Było to spowodowane tym, że Włosi posiadali wiele kolonii, w których zamieszkiwały różne narodowości i rasy. Wielu badaczy zastanawia się nad genezą faszyzmu, skąd nastąpił tak jawny wzrost siły ruchu faszystowskiego? Przyczyn jest kilka – przede wszystkim bezrobocie, niezadowolenie społeczne, upadek gospodarki i spadek poziomu życia społecznego. Dodatkowym punktem zapalnym były postanowienia Traktatu Wersalskiego. Ponadto obawiano się komunizmu, zwłaszcza bogaci przedsiębiorcy widzący zagrożenie dla swoich interesów, zmuszeni byli poprzeć włoski faszyzm, który jako jedyny wtedy mógł przeciwstawić się komunistom.

Warto też wspomnieć, że Włochy w latach 20-tych XX w. przeżywały kryzys, masowe demonstracje, strajki i zamieszki na ulicach. Sytuację w kraju wykorzystali faszyści, którzy dokonali przewrotu w tzw. marszu na Rzym. W 1919 r. przedstawiono oficjalny program uzdrowienia państwa, domagano się powołania armii zawodowej i powołania republiki demokratycznej. W 1922 r. faszyści przejęli władzę we Włoszech. Wszystkie faszystowskie bojówki przeszły ulicami Rzymu i dokonały zamachu.

Wobec tak silnej demonstracji nikt nie protestował, król Włoch powierzył Mussoliniemu funkcję premiera i przekształcono Włochy w państwo autorytarne. Dodatkowo zdelegalizowano inne partie polityczne, rozpoczęły się represje wobec przeciwników politycznych – socjalistów, komunistów i marksistów. Faszyzm włoski sprzymierzył się z nazistowskimi Niemcami, które rozpoczęły II wojnę światową. W ostatecznym rozrachunku faszyzm okazał się nieudolny, mimo kilku sukcesów gospodarczych, faszyzm zawiódł, zwłaszcza obywateli, którzy liczyli na poprawę życia, a otrzymali bezwzględną dyktaturę. Badacze spierają się dzisiaj czy faszyzm miał charakter lewicowy czy prawicowy, wielu politologów uważa, że jako reakcja na komunizm był ruchem prawicowym. Inni zaś twierdza, że faszyzm ze swoją socjalistyczną gospodarką i państwowym interwencjonizmem znajduje się po lewej stronie politycznej oceny.