Monarchia konstytucyjna - definicja, opis, przykłady

Monarchia konstytucyjna jest ustrojem, w którym władza monarchy (ale także innych instytucji władzy np. zgromadzeń posłów), jest ograniczana zapisami konstytucji i współdzielona z parlamentem. Ten model monarchii stanowił pewien moment przejścia między monarchią absolutną - pełnej i nieograniczonej władzy króla, a republiką - czyli ustrojem, w którym władza spoczywa najczęściej w rękach reprezentantów ludu. Cechą charakterystyczną jest fakt, że monarcha miał prawo weta wobec ustaleń parlamentu. 

Współcześnie monarchia konstytucyjna występuje w Księstwie Monako, w Liechtensteinie, także w Maroko, Belgii, Holandii, Luksemburgu i Andorze. 

Jedną z odmian monarchii konstytucyjnej jest monarchia parlamentarna, w której rzeczywista władza oddana jest w ręce parlamentu i związanego z nim rządu (na czele z premierem), natomiast król pełni jedynie (lub głównie) funkcje reprezentacyjne. Taki ustrój występuje m. in. w Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Japonii, również w Norwegii i Szwecji, Danii.

Ustrój monarchii parlamentarnej lub mówiąc szerzej - monarchii konstytucyjnej, zaczął się najwcześniej kształtować w Anglii, bowiem już w średniowieczu przyjęto Wielką Kartę Swobód (1215 r.: Magna Charta Libertatum), w której ograniczono władzę monarchy na rzecz możnowładztwa. W kolejnych wiekach następowało stopniowe dalsze ograniczanie władzy króla, w XVII wieku doszło natomiast do uchwalenia „Deklaracji praw narodu angielskiego”, w którym dość wyraźnie określono zakres panowania króla i parlamentu. Ograniczanie władz króla postępowało, aż doprowadziło do obecnej sytuacji w Wielkiej Brytanii - władzy królewskiej o charakterze czysto reprezentacyjnym.

W innych krajach europejskich monarchia konstytucyjna kształtowała się znacznie później, bowiem od około XVIII - XIX wieku. Pojawiły się wtedy pierwsze konstytucje (duża część z nich była oktrojowana - tzn. narzucona społeczeństwu przez władzę z pominięciem procedur ustawodawczych). Niezależnie jednak od faktu, czy konstytucje te były narzucane czy nie - dochodziło do ograniczania samowoli władzy królewskiej. 

Ustrój monarchii konstytucyjnej wystąpił także w Polsce - miało to miejsce po uchwaleniu konstytucji 3 maja 1791 roku, trwało jednak zaledwie rok, do przegranej wojny z Rosją w roku 1792. 

Ustrój monarchii konstytucyjnej został w XIX wieku wprowadzony do wielu krajów europejskich i stał się pierwszym, lecz bardzo ważnym krokiem w kierunku urzeczywistnienia idei republik demokratycznych - czyli ustroju często występującego współcześnie.