Liberalizm a konserwatyzm - porównanie i charakterystyka orientacji

Liberalizm to nurt wywodzący się z epoki oświecenia, którego reprezentancie postulowali wolność człowieka jako jednostki w aspekcie politycznym, wyznaniowym, społecznym i ekonomicznym. Teoria ta zakładała, iż każdemu człowiekowi przysługuje prawo do wolności osobistej oraz że wszyscy są równi wobec prawa. Liberalizm dzielił się na wiele odłamów, często o skrajnych, o całkiem odmiennych postulatach. Ogólne przesłanie liberalizmu polega jednak na tym, że liberałowie na piedestale postawić pragnęli jednostkę i jej prawa, a pomniejszali znaczenia państwa uważając, iż aparatowi państwowemu powinna przysługiwać jedynie rola pomocnicza i administracyjna.

Konserwatyzm natomiast można rozumieć w dwojaki sposób. Z jednej strony jest to określenie cechy charakteru, przejawiającej się głęboką niechęcią w stosunku do odchodzenia od tradycyjnych norm i wartości, a także w ogóle dokonywania zmian. Wszystko, co obce, budzi w człowieku konserwatywnym pewną nieufność. Konserwatyzm stał się także rodzajem filozofii społecznej, której zwolennicy negują konieczność wprowadzania modyfikacji oraz ulepszeń, a kiedy tak się już stanie, należy wówczas dążyć do przywrócenia stanu poprzedniego. Według zwolenników teorii – to, co dobre, powinno nadal być stosowane, zmiany sprawiają, że nie można mieć pewności co do przyszłości. Przez taki stan rzeczy człowiek nie jest pewny, co przyniesie nowy dzień, a opierając się na tradycjach i usankcjonowanych wartościach (które są niezmienne), można być przygotowanym na wszystkie ewentualności.

Za twórcę konserwatyzmu politycznego uważany jest Edmund Burke, który skrytykował teorię umowy społecznej oraz promował monarchię i ustrój stanowy. Konserwatyzm jako doktryna polityczna stanowi zupełne przeciwieństwo teorii liberalnej. Przede wszystkim nurt ten opowiada się za ustrojem skrajnie niedemokratycznym, proklamuje monarchię, czyli zaprzecza Monteskiuszowskiemu trójpodziałowi władzy. Teoria rozdzielenia władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej stanowi podwaliny pod współczesne zasady rządzące państwem suwerennym. Konserwatyzm od początku zaistnienia jako nurt filozoficzny stał w opozycji do idei liberalizmu, a co za tym idzie – indywidualizmu. Społeczeństwo to kolektyw jednostek, zbiór, wspólnota; nie ma tu miejsca dla elementów wyróżniających poszczególne jednostki. Korzyści społeczeństwa jako ogółu są bardziej istotne niż zaspakajanie indywidualnych potrzeb. Jednostka ma swoje miejsce w hierarchii, nie powinna starać się zmieniać swej pozycji.

Zmiany przynoszą tylko chaos i bałagan, należy więc się ich wystrzegać. Według konserwatystów, natura człowieka jest daleka od doskonałości i nigdy taka nie będzie, człowiek jest słaby, gdyż kieruje się w życiu emocjami. W związku z tym powinien szukać wskazówek jak żyć w religii i autorytetach. Silna władza w państwie jest niezbędna do ochrony społeczeństwa i utrzymania porządku. Władza musi być sprawowana silna ręką, posiadać wiele uprawnień, aczkolwiek nie powinna przesadzać w kwestii narzucanych na społeczeństwo obowiązków.

Gospodarka zaś powinna opierać się na zasadzie wolności posiadania i własności prywatnej jednostek, która przez to gwarantuje wolności osobiste obywatela.