Liberalizm arystokratyczny - Monteskiusz - poglądy, charakterystyka

Liberalizm arystokratyczny jest jednym z odłamów filozofii liberalizmu politycznego. Za jego twórcę uważany jest Monteskiusz. Opowiadał się on za monarchią konstytucyjną i parlamentarną, propagował zasadę podziału władz, jednocześnie krytykując demokrację polityczną i społeczną. Wyznacznikiem możliwości sprawowania władzy był według niego wysoki cenzus majątkowy oraz konieczność pochodzenia z arystokratycznego rodu.

Zgodnie z założeniami nurtu – przywileje, rangi nadane poszczególnym jednostkom oraz szlachectwo rodowe były niezwykle ważnymi czynnikami, mającymi wpływ na kształtowanie się społeczeństwa i zasad, jakie nim rządziły. Monteskiusz dokonał procesu systematyzacji ówczesnych systemów politycznych oraz poddał je swojej ocenie. Według niego, funkcjonowanie monarchii jako ustroju byłoby niemożliwe, gdyż główne hasło – honor – było domeną stanu szlacheckiego.

Monteskiusz głosił, iż ludzie rodzą się równi, ale nie mogą trwać w równości, szczególnie w aspekcie podlegania zasadom prawnym. Autor nie uznawał jedynie różnic ze względu na posiadany stan majątkowy w kreowaniu tego kryterium podziałów społecznych i politycznych. Według filozofa istnieją trzy rodzaje ustroju politycznego: ustrój republikański, monarchia oraz monarchia despotyczna. Przeciwstawienie sobie obu rodzajów monarchii ukazuje Monteskiusza jako krytyka absolutyzmu. Dla niego monarchia była tożsama z tyranią, a republikę można określić albo jako władzę ludu (demokracja), albo władzę należącą tylko do jego części (arystokracja). Zgodnie z tą teorią demokracja jest niemożliwa, gdyż cnota i skromność, jako czołowe cechy niezbędne przy kreowaniu systemu demokratycznego, występują zbyt rzadko wśród społeczeństwa i nie mogą stanowić podstawy władzy suwerennego narodu.

Co więcej, demokracja zakłada równość wszystkich jednostek, czemu przeczy z kolei ich status majątkowy, a dopuszczenie ludzi biednych do władzy jest niemądre i lekkomyślne. Republika arystokratyczna posiada o wiele więcej zalet. Jej główna zasadą jest umiarkowanie, które sprawia, że ten model ustrojowy jest bliski doskonałości. Jednak ma on rację bytu tylko w przypadku niewielkich państw. Monteskiusz podkreślał fakt, że w przypadku występowania ustroju republiki arystokratycznej, należy kłaść zwiększony nacisk na cnoty i wartości moralne przedstawicieli elity, co sprawiało, iż teoria ta stawała się nierealna.

Zgodnie z teorią Monteskiusza, najgorszym ustrojem jest tyrania. Można zapobiec utworzeniu się tego systemu poprzez wprowadzenie w państwie trójpodziału władzy. Uchroni on społeczeństwo przed despotycznymi i niesprawiedliwymi rządami jednostki, gwarantuje rozdzielność trzech podstawowych filarów władzy oraz zapewnia niezawisłość sądów.

Oprócz Monteskiusza, liberalizm arystokratyczny propagowali również J. Locke oraz F. Martinez de la Rosa. W opozycji do tego nurtu stały założenia liberalizmu radykalno-demokratycznego, opierające się na teorii wysnutej przez J. Rousseau.