Rewolucja francuska - przewrót 9 thermidora i rządy Dyrektoriatu

Terror, wprowadzony przez Robespierre'a budził powszechną panikę. Sam Robespierre przed rewolucją był adwokatem, który podobno nigdy nie mógłby przyczynić się do skazania człowieka na śmierć. Paradoksalnie - podczas rządów jakobinów gilotyny wciąż były wprawiane w ruch, a i w szeregach rządzących dokonywano szeroko posuniętych czystek. Terror stał się narzędziem polityki, podobnie jak donosicielstwo i podejrzliwość wobec każdego.

Robespierre w lipcu 1794 roku zapowiedział zdemaskowanie kolejnego spisku i zdrajców. Był to impuls do działania: 9 thermidora (czyli 27 lipca) aresztując przywódców jakobińskich, dokonano przewrotu, którego inicjatorami byli Fouche, Tallien i grupa przeciwników Robespierre'a, wywodząca się chociażby z dantonistów. Robespierre został szybko uwolniony, jednak nie zrobił nic, aby ocalić życie. Po ponownym aresztowaniu, wraz z towarzyszami został ścięty dnia 29 lipca. Do 4 sierpnia gilotynowano kolejnych jakobinów – w sumie 104 przywódców. Przewrót 9 thermidora zakończył czas dyktatury jakobińskiej, wprowadzając rządy Dyrektoriatu, które trwały do 1799, zatem do zamachu stanu dokonanego przez Napoleona.

Rządy thermidorian nie były stabilne. Ich podstawą był sprzeciw wobec terroru jakobinów. Warto jednak podkreślić, że jakobini wciąż mieli duże wpływy i liczyli, że nie nastąpią większe zmiany. Znaczna część tych, którzy sięgnęli po władzę wywodziła się jednak z warstw mieszczańskich i pragnęła skorzystania jedynie z kilku dotychczasowych osiągnięć rewolucyjnych. Z jednej strony ustał więc terror, z drugiej zaś napiętnowaniu poddani zostali jakobini. Częste były napaści na nich, dokonywane w biały dzień na ulicach. Zniesiono także ceny maksymalne, co wywołało kolejną drożyznę. Pojawiły się masy żebraków, liczebnością przekraczające ilość sprzed 1789 roku. Dokonano decentralizacji władzy, bazując na niedawnym doświadczeniu i świadomości, do czego może prowadzić kontrola skupiona w ręku garstki wybranych. Panujący głód dał jednak szybko znać o sobie i zaczęły się kolejne zamieszki. Odpowiedzią było odwołanie się do tego, przeciw czemu wystąpiono, dokonując przewrotu – do terroru. Tym razem zwał się „białym terrorem”, a w świadomości ludzi zaczęła rodzić się legenda jakobinów, a momentami - tęsknota za ich rządami.

Thermidorianie uchwalili w 1795 roku nową konstytucję. Dawała ona władzę wykonawczą pięciu dyrektorom, wybieranym na okres pięciu lat. Władza prawodawcza spoczywała w rękach parlamentu (parlament dwuizbowy). Czynne prawo przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 21 lat i płacili podatki; aby posiadać bierne prawo należało ukończyć 25 lat i dysponować majątkiem. Konstytucja zapewniała także tolerancję religijną, nienaruszalność własności prywatnej oraz swobodę handlu i przemysłu.

Okres rządów Dyrektoriatu to czas zwycięstw odnoszonych w wojnie z koalicją – zawarto pokój zarówno z Prusami, jak i Hiszpanią, a we Włoszech kolejne sukcesy odnosił generał Bonaparte. Sytuacja w kraju była jednak trudna, a sukcesy militarne na arenie międzynarodowej nie oznaczały końca kłopotów – tworzyła się bowiem kolejna antyfrancuska koalicja. Postanowiono więc oprzeć władzę w kraju na dyktaturze wojskowej. Tak doszło do zamachu stanu 18 brumaire'a (9 października 1799) i faktycznego objęcia rządów przez generała Napoleona Bonaparte.