System feudalny

Społeczeństwo feudalne ukształtowało się w Europie Zachodniej między X a XII w. Źródeł tego typu organizacji należy szukać już za czasów panowania Karola Wielkiego, po jego śmierci doszło bowiem do rozdrobnienia feudalnego państwa karolińskiego – urzędnicy, z racji piastowanego stanowiska otrzymywali beneficja królewskie, które znacząco podniosły ich wpływy i znaczenie osobiste. Urzędnik odtąd miał być praktycznie nieusuwalny.

Postępująca anarchia polityczna, wojny domowe i najazdy przyspieszyły upowszechnianie się zależności nowego typu. Z jednej strony więc możni potrzebowali oddanych sobie ludzi, z drugiej – rycerze szukali wsparcia możnych. W efekcie przemian państwo dynastyczne zmieniło się w federację ziem możnowładców. W rzeczywistości każda włość przekształciła się w miniaturowe państewko, w którym pełnię władzy (własność ziemska, zwierzchnictwo nad ludźmi wolnymi i niewolnymi) dzierżył senior.

Od X wieku na ziemiach Europy Zachodniej pojawiać się zaczęły liczne zamki możnych, które miały stać się symbolem ich potęgi. Siedziba władcy była jednocześnie centrum wszelkiej władzy terytorialnej. Panowie feudalni, zarówno świeccy, jak i duchowni otrzymywali liczne immunitety od władcy, który zwalniał ich dobra ze świadczeń na rzecz państwa i przyznawał prawo sądzenia ludzi podległych. Oni sami także nadawali lenno, czyli ziemie, swoim wasalom, czego symbolem było wręczenie przez seniora lennikowi chorągiew lub włócznię (w wypadku świeckich) lub pastorał i pierścień (dygnitarze kościelni). Tworzyła się struktura społeczna, ilustrowana za pomocą piramidy, której podstawę stanowili chłopi pracujący na ziemi i oddający część zysków z niej zwierzchnikom.

Feudał, najczęściej pan-rycerz, musiał także wypełniać zobowiązania swego seniora. Wyżej w hierarchii plasowali się wasale królewscy – duchowni (biskupi, opaci klasztorów królewskich) lub świeccy (książęta, hrabiowie, margrabiowie), jeśli natomiast chodzi o seniora, najwyższym był oczywiście władca.

Senior oddawał wasalowi majątek ziemski, czasem część łupu i pieniądze, jednocześnie – i przede wszystkim – gwarantując ochronę, czuwając nad dziećmi wasala. Wasal z kolei, przysięgając wierność, zobowiązywał się do służenia radą i dawania wsparcia pieniężnego, ale przede wszystkim militarnego.

Podstawą dochodów pana feudalnego były świadczenia uiszczane przez wszystkich poddanych, a także rekwizycje, przeprowadzane pod różnymi pretekstami. Chłopi spłacali rentę feudalną pańszczyzną, a więc przez pracę na rzecz pana, daniną, czyli częścią wypracowanych towarów lub – w okresie późnego średniowiecza – czynszem. Dochodziły do tego również okolicznościowe świadczenia, składane z okazji różnych świąt. Świadczenia nierzadko były niezwykle uciążliwe, jednak chłopi, w obawie przed wojskami pana, posłusznie wykonywali swe zadania.