Rzym w I w. p.n.e. - Wojny Rzymu z Mitrydatesem

Około roku 112 p.n.e. do sprawowania samodzielnej władzy na tronie pontyjskim dopuszczony został niespełna 20-letni wówczas Mitrydates VI Eupator. Od pierwszych dni swojego panowania był kontynuatorem ekspansywnej polityki swojego ojca Mitrydatesa VI, która prędzej czy później musiała doprowadzić go do konfliktu z stale powiększającym swoje terytoria na wschodzie Rzymem.

Po umocnieniu swojej władzy w znajdującym się w kryzysie państwie zabrał się do odbudowywania pozycji Pontu jako hegemona w Azji Mniejszej. W stosunkowo niedługim czasie podporządkował swojej władzy zbuntowaną Paflagonię, Armenię Mniejszą, Kolchidę (dzisiejszą Gruzję) a także Królestwo Bosporańskie na Krymie osadzając na zależnych o siebie tronach członków własnej rodziny oraz stronnikami. Pewny już swojej pozycji we wschodniej Anatolii postanowił zagrozić potężnemu Rzymowi powstrzymując go od dalszych podbojów.

Chcąc ukrócić agresywne poczynania Mitrydatesa na wschodnich obrzeżach Imperium senat skierował przeciwko niemu legiony pod dowództwem legata Akwiliusza w roku 89 p.n.e. Jednak jego porażka otworzyła tylko królowi Pontu drogę do opanowania całej Anatolii, która przez Rzymian zorganizowana została w prowincję o nazwie Azja. Szybkiemu marszowi armii Mitrydatesa za zachód towarzyszył niekryty entuzjazm oswabadzanych spod jarzma Rzymskiego kolejnych miast greckich, spośród których tylko niektóre zdecydowały stawić im opór. Aby zyskać sobie poparcie miejscowej ludności Mitrydates wydał w Efezie w roku 87 p.n.e. edykt zezwalający na powszechną eksterminację rzymskich osadników w Azji Mniejszej - jego bezpośrednim skutkiem była rzeź prawie 100 tys. obywateli Rzymu (tzw. nieszpory efeskie). Rzymska reakcja była niemal natychmiastowa i jeszcze w tym samym roku na wschód wyruszyła 40-tysięczna regularna armia rzymska dowodzona przez Lucjusza Korneliusza Sullę, która w dwóch wygranych bitwach: pod Cheroneą i Orchomenos w Grecji rozgromiła wojska pontyjskie. Kolejne porażki zmusiły Mitrydatesa do podpisania latem 85 r. p.n.e. pokoju w Dardanos, na mocy którego zrzekał się on wszystkich zagarniętych w czasie wojny ziem, zobowiązywał się spłacić olbrzymią kontrybucję oraz przekazał zwycięzcom swoją stacjonującą na Morzu Egejskim flotę.

Jako że pokój w Dardanos był poniekąd nieformalną umową pomiędzy Sullą a Mitrydatesem senat nie czuł się w obowiązku jej ratyfikować. Za jego przyzwoleniem legat rzymski, Licyniusz Murena w roku 83 p.n.e. zaatakował posiadłości pontyjskie w Kapadocji. Jego nieskoordynowana i chaotyczna kampania została szybko powstrzymana przez armię Mitrydatesa i niecały rok później zakończyła się zupełną klęską. Incydent ten przeszedł do historii jako II wojna Rzymu z Mitrydatesem.

Kolejny zbrojny konflikt związany był z testamentem króla Bitynii z roku 74 p.n.e., który to w obliczu rosnącej potęgi Imperium Romanum w tej części świata chciał pokojowo przekazać swoje państwo Rzymowi. Takiemu rozwiązaniu sprzeciwił się z całą stanowczością Mitrydates, który rozpoczął zakrojone na szeroką skalę natarcie na rzymskie posiadłości w Anatolii. Po początkowych sukcesach został jednak pokonany przez Lukullusa i zmuszony przez wojska rzymskie do obrony rdzennego terytorium Pontu. W 66 r. p.n.e. ostateczną klęskę zadał mu Pompejusz Wielki a sam Mitrydates musiał ratować się ucieczką na Krym.

Narzuciwszy w roku 64 p.n.e. swoją zwierzchność Pontowi, Pompejusz kontynuował zwycięską kampanię na wschodzie. Do końca roku następnego podbił również Syrię oraz Judeę tworząc mozaikę państewek politycznie i finansowe zależnych od Rzymu.