Marcel Duchamp - biografia, życiorys

Marcel Duchamp (Henri-Robert-Marcel Duchamp) przyszedł na świat 28 lipca 1887 roku w Blainville-Crevon we Francji. Był bratem malarza i rysownika Jacques’a Villona (Gaston Duchamp), ukochanej przez niego siostry malarki Suzanne Duchamp zamężnej z malarzem Jeanem Crottim oraz Raymonda Duchamp-Villona, który spełniał się jako rzeźbiarz.

Jako chłopiec uczył się z dwojgiem starszych braci w szkole w Rouen. Wykazywał duże zdolności matematyczne, wygrywał nawet konkursy matematyczne, ale także rysownicze, co pewnie skłoniło go do rozpoczęcia kariery artystycznej. W 1904 roku podjął studia na  Académie Julian, lecz wytrwał na uczelni zaledwie rok, który to czas wypełniał raczej grą w bilard niż uczęszczaniem na zajęcia. W tym okresie Duchamp zarabiał na życie rysowaniem i sprzedażą animowanych rysunków, które wyrażały jego rubaszny humor oparty na dwuznaczności znaczeń zawartej w grach słownych lub wizualnych. W 1905 roku odbywał przymusowo służbę wojskową u drukarza, który nauczył go umiejętności typografii, a także drukowania.

Jego dzieła po raz pierwszy można było ujrzeć w 1909 roku w Paryżu na Salonie Niezależnych oraz na Salonie Jesiennym. Na początkach kariery czerpał inspiracje z poczynań fowistów, malarstwa Cezanne’a, twórczości kubistów i z symbolizmu. Był członkiem grupy Section d’Or (Złoty Podział) hołubiącej twórczość Picassa i Bracque’a. Przyjaźnił się z Francisem Picabiem, z którym oddawał się uciechom dostarczanym przez świat hedonistycznych wielbicieli samochodów i drogich rozrywek. W 1913 roku na wystawie Amory Show w Nowym Yorku zaprezentowano „Akt schodzący po schodach nr 2”,który wzbudził uznanie odbiorów i uczynił z Duchampa liczącego się artystę.

Duchamp zaczął wówczas angażować się w działania wykraczające poza twórczość malarską. Zmienił swoje zainteresowania i zaczął wystawiać pierwsze przedmioty gotowe, tzw. ready-made. Jego prace poprzedzały nadejście dadaizmu, ruchu artystycznego wyróżniającego się prymitywnym stosunkiem do rzeczywistości, buntem artystycznym, igraniem z rzeczami, porzuceniem postawy estetyczno-etycznej.

W  1913 roku Duchamp zaprezentował „Koło rowerowe” (koło umocowane na blacie taboretu). Artysta przetwarzał obiekty codziennego użytku w dzieła sztuki. Zmodyfikował portret Mony Lisy poprzez domalowanie jej wąsów („Mona Lisa L.H.O.O.Q.”, 1919), zaprezentował suszarkę na butelki (1914), pisuar opatrzył inskrypcją R. Mutt 1917 („Fontanna”, 1917). Stworzył kompozycję abstrakcyjną („Aby można to było zobaczyć jednym okiem zamkniętym na prawie całą godzinę”), montaż ze szklanych płyt i cynowej blachy („Panna młoda rozebrana przez swych kawalerów, jedna” lub „Wielka szyba”, 1915–1923). Duchamp nie wahał się nazywać swojej twórczości a-sztuką, czyli anty-sztuką (wg dadaistów).

W Nowym Jorku, do którego przeprowadził się w 1942 roku, Marcel Duchamp stworzył postać Rrose Sélavy (c’est la vie – fr. takie jest życie lub Eros, c’est la vie – miłość, samo życie). Przyjąwszy ten pseudonim, w przebraniu kobiecym brał udział w sesji zdjęciowej Man Raya, a także wydał zbiór aforyzmów. Był także współtwórcą dowcipnych, ilustrowanych czasopism „291”, „The Blind Man”, „Rongwrong”.

W latach 30-tych jego osobę można powiązać z ruchem nadrealistów, dla których zajmował się  dla nich organizacją wystaw.

Marcel Duchamp fascynował się szachami, motywem szachownicy. Zamiłowanie do gry wyniósł z domu rodzinnego. Brał udział w turniejach krajowych oraz międzynarodowych (w latach 1922–1930). Zdobywał w nich wyróżnienia III m. w Brukseli (1923 r.), I m. w Rouen (1924 r.), dz. I m. w Hyeres (1928 r.) oraz dz. I m. w Nicei (1928 r.). Uzyskał tytuł mistrza przyznany mu przez francuską federację szachową w 1925 roku. Był współredaktorem książki „Opozycja i pola sprzężone”, był autorem rubryki szachowej w dzienniku „Ce soir”. Motyw szachów pojawia się w jego obrazach: „Partia szachów” (1910,), „Szachiści” (1911) oraz „Król i Królowa przeszyci w locie przez akty” (1912). Z obiektów pozamalarskich powstały szachy kieszonkowe (1943) i odlew własnego popiersia na szachownicą (1967). Pojawił się w 1924 r. wystąpił filmie René Claira „Entr'acte”, w którym grał w szachy z Manem Rayem, wystąpił w epizodzie filmu 8 x 8 Hansa Richtera

Marcel Duchamp zmarł 2 października 1968 roku w Neuilly-sur-Seine, we Francji. Został pochowany na cmentarzu w Rouen. Na jego grobie wygrawerowano napis: „D'ailleurs, c'est toujours les autres qui meurent” („Poza tym (zresztą) to zawsze inni umierają”).