Powstanie styczniowe - najważniejsze bitwy

Powstanie styczniowe, w przeciwieństwie do poprzedniego zrywu narodowego, jakim było powstanie listopadowe, nie było otwartą, regularną wojną, ale przede wszystkim walką partyzancką. Nie znaczy to jednak, że nie dochodziło do większych starć, które możemy nazwać mianem bitew. Wręcz przeciwnie, uważny obserwator historii doliczyłby się przynajmniej kilkadziesiąt bitew stoczonych w ramach powstania styczniowego.

Zgodnie z ostatnimi ustaleniami, powstanie wybuchło wraz z ogłoszeniem branki do wojsk rosyjskich (pierwotnie powstanie miało być przeprowadzone dopiero wiosną, jednak wciągnięcie do armii rosyjskiej wielu patriotycznych działaczy groziłoby zupełnym paraliżem organizacji powstańczych), która nastąpiła w połowie stycznia 1863 roku. 22 stycznia Komitet Centralny Narodowy ogłosił rozpoczęcie walki zbrojnej.

Pierwsze bitwy miały miejsce już w dniu wydania manifestu Komitetu Centralnego Narodowego głoszącego wybuch powstania styczniowego. 22 stycznia 1863 roku stoczono pierwsze walki pod Ciołkowem oraz pod Szydłowcem, a następnego dnia pod Lubartowem. Wiele powstańczych działań miało również miejsce w Małkini, Stelmachowie, Sokołowie, Łukowie, Białej Podlaskiej, Kodniu, Łomazach, Hrubieszowie, Kraśniku, Suchedniowie oraz Bodzentynie. Jednak większość owych ataków została przez zaborców odparta, głównie ze względu na duże braki w uzbrojeniu i wyszkoleniu wojsk powstańczych.

Nie znaczy to jednak, iż powstanie na wstępie było przegrane. Wszak Polacy mieli również skromne zwycięstwa. Udało się im przede wszystkim opanować szosę brzeską, a także linię petersburską, co miało ważne znaczenie dla połączenia Królestwa Polskiego z Rosją. Dzięki temu połączenie to zostało zerwane.

Warto również zauważyć, iż Prusy zmobilizowały nad granicą Królestwa Kongresowego 4 korpusy (co stanowiło wówczas połowę armii pruskiej!), które miały zwalczać ewentualne działania powstańcze. Zresztą wkrótce doszło do podpisania porozumienia pomiędzy Rosją a Prusami, gdzie oba państwa zobowiązywały się do wzajemnej pomocy wojskowej w ramach zwalczania oddziałów polskich.

17 lutego Mierosławski wraz ze swoim wojskiem przekroczył granice zaboru rosyjskiego, by wkrótce stoczyć dwie bitwy. 19 lutego 1863 roku starł się z przeciwnikiem pod Krzywosądzem, a 21 lutego pod Nową Wsią. Wynik tych starć był jednak dla niego niekorzystny, stąd też Mierosławski przedarł się do Paryża, skąd po dwóch tygodniach wrócił.

Wraz z nastaniem marca, do powstania przyłączyło się Stronnictwo Białych, które dotychczas podchodziło sceptycznie do planów wybuchu powstania styczniowego. Udało się im nawet przez pewien czas kierować całym powstaniem. W tym też czasie dochodziło do kolejnych starć z wojskami przeciwnika: 1 marca 1863 roku pod Mrzygłodem, 2-3 marca pod Nagoszewem, 4 marca pod Pieskową Skałą, 5 marca pod Skałą, 17 marca pod Chrobrzem, 18 marca pod Grochowiskami, 21 marca pod Hutą Krzeszowską oraz pod Igołomią, a 24 marca pod Krasnobrodem.

Jeszcze do końca roku 1863 przeprowadzono dużą liczbę działań wojennych, które miały za zadanie osłabić wroga i wyprzeć go z ziem polskich. Każdego miesiąca dochodziło do kilku bitew między wrogimi wojskami, choćby 23 kwietnia pod Wąsoszem, czy 29 kwietnia pod Pyzdrami, w maju stoczono bitwę pod Kobylanką (1-6 maja 1863 roku) oraz m.in. pod Birżami (7-9 maja 1863 roku). 11 maja ponownie doszło do starcia pod Hutą Krzeszowską. 8 maja doszło do pierwszej bitwy pod Ignacewem, a 9 czerwca do drugiej bitwy. 30 maja stoczono I bitwę pod Chruśliną, a 4 sierpnia II bitwę w okolicach tej miejscowości.

Choć sprawą powstania styczniowego zajęły się inne państwa, jak choćby Francja, czy Austria (która na pewien czas wyłamała się z koalicji zaborców) i wiele z państw europejskich wsparło swoim głosem działania Polaków, jednak do dalszych kroków nie doszło i właściwie tylko Francja była gotowa do podjęcia działań militarnych. Osamotniona nie podjęła się tego. Dlatego też Polacy musieli dalej radzić sobie samemu. Ostatecznie też, w roku 1864, Austria powróciła do współpracy z Rosją i Prusami, włączając się w walkę z Polakami ogłaszając m.in. stan oblężenia w Galicji.

Ogólnie jednak, mimo braku pełnego przygotowania, braku amunicji oraz broni, ale i braku zaangażowania z państw, od których można by było oczekiwać pomocy, powstańcy radzili sobie całkiem nieźle, walcząc w rozproszeniu na terenie całego Królestwa Polskiego, obejmując swoimi działaniami również znaczną część Litwy, a także Wołyń.

21 lutego 1864 roku doszło do bitwy pod Opatowem, gdzie starły się polskie oddziały z Gór Świętokrzyskich (dowodzone zresztą przez Ludwika Topora-Zebrzydowskiego) z wojskami rosyjskimi. Armii carskiej udało się jednak rozbić odważnych i rwących się do walki powstańców. Jednak powstanie z dnia na dzień słabło - z braku pomocy z zewnątrz oraz z coraz silniejszej współpracy między zaborcami, którzy zablokowali granice nie przepuszczając oddziałów, które mogłyby się przedostać na teren Królestwa Polskiego i przyłączyć do powstania narodowego.

Jeszcze do kwietnia walczyły oddziały dowodzone przez Józefa Hauke-Bosaka, na Lubelszczyźnie aktywne wciąż była formacja dowodzona przez Walerego Wróblewskiego.

Ogólnie rzecz biorąc w roku 1864 doszło jeszcze do kilku bitew pomiędzy oddziałami polskimi a zaborcami. 17 stycznia przeciwnicy starli się pod Iłżą, 22 kwietnia pod Tarnogórą, 1 maja pod Zamościem, 4 maja pod Lublinem, a wreszcie 18 czerwca pod Sieradzem.

Co prawda, jeszcze wiosną 1865 roku walczył ostatni z powstańczych oddziałów (pod dowództwem księdza generała Stanisława Brzóski, który za swoją działalność został później powieszony w Sokołowie Podlaskim), operując na Podlasiu, jednak samo powstanie upadło znacznie wcześniej. Już 5 sierpnia 1864 roku na stokach Cytadeli Warszawskiej powieszono członków władz Rządu Narodowego: Romualda Traugutta, Józefa Toczyskiego, Rafała Krajewskiego, Romana Żulińskiego, czy wreszcie Jana Jeziorańskiego. To był koniec marzeń o niepodległej Polsce.