Imperium mongolskie - przyczyny upadku

Podobnie jak wszystkie poprzednie mocarstwa światowe powstałe w wyniku szybkiego podboju i spajane autorytetem ich twórcy (tj. państwo Aleksandra Wielkiego czy starożytna Asyria) imperium mongolskie nie zdołało zbyt długo utrzymać swojej jedności. Po śmierci Czyngis-chana podzielone zostało one na mniejsze części, które jednak jeszcze jakiś czas stwarzały pozory jedności i podporządkowania władzy wielkiego chana w Karakorum. Jednak kolejne dziesięciolecia upływały już pod znakiem nieustannych walk o władzę i stopniowego uniezależniania się poszczególnych pół-samodzielnych jednostek terytorialnych, czyli tzw. ułusów.

Praktycznie do śmierci czwartego wielkiego chana mongolskiego – Mongkiego w roku 1259, imperium zachowało szeroko rozumianą jedność. Wówczas to rozpętała się w państwie długotrwała wojna domowa, z której to ostatecznie zwycięsko wyszedł Kubilaj. Symbolem jego tryumfu było spalenie starej stolicy imperium – Karakorum i przeniesienie ośrodka władzy centralnej na teren Chin, do dzisiejszego Pekinu – okres w historii Państwa Środka, w którym władzę sprawowali mongolscy najeźdźcy, określa się powszechnie w orientalnej literaturze jako panowanie dynastii Juan.

Kubilaj był definitywnie ostatnim z wielkich chanów, którego autorytet był uznawany w całym świecie mongolskim. Po śmierci Kubilaja w roku 1294 jego następcy zachowali bezpośrednią zwierzchność administracyjną jedynie nad Mongolią właściwą oraz czasowo nad Chinami. Pomiędzy poszczególnymi ułusami zarysowywały się stopniowo różnice, spośród których najbardziej obrazową była kwestia religii. Trzy ułusy zachodnie formalnie przyjęły islam jako swoją religię państwową, w Mongolii dominował od niedawna buddyzm, w Chinach Mongołowie ulegli wyraźnej sinizacji, w Persji władcy (nazywani ilchanami) przejęli od miejscowej ludności wzory irańskie bądź tureckie, natomiast chanowie tzw. Złotej Ordy przejęli z czasem język i obyczaje podbitych Kipczaków.

Za umowny początek długotrwałego procesu rozkładu imperium mongolskiego uważa się rok 1351, kiedy to za panowania chana Togan Timura miało miejsce tzw. powstanie czerwonych turbanów, kiedy to zbuntowani przeciwko uciskowi oraz skrajnemu fiskalizmowi stosowanemu przez urzędników wielkiego chana chłopi z północnych prowincji chińskich, obalili władzę mongolskiego najeźdźcy. Na jego czele stanął buddyjski mnich Czu Juan-czang, który w roku 1368 ogłosił się nowym prawowitym cesarzem, zakładając jednocześnie słynną dynastię Ming, pod której rządami Chiny przeżyły kolejny okres swojej świetności i prosperity.