Państwa demokracji ludowej

Państwami demokracji ludowej (socjalistycznej) w Europie określano kraje, które dostały się pod wpływ Związku Radzieckiego, tworząc tzw. blok wschodni.

Ustanawianie komunistycznych wpływów odbywało się już w trakcie trwania wojny, a po wojnie przebiegało według tego samego schematu: eliminacja opozycji (stosowanie w tym celu narzędzi terroru, oskarżeń, prowokacji, pokazowych procesów i takiego  przyznania się do winy oskarżonych) oraz fałszowanie wyborów, które legalizowały władzę komunistów. W krajach demokracji ludowej zasadniczy wpływ na działanie polityków danego państwa miał Związek Radziecki. Wyjątkiem od tej reguły była Jugosławia, w której J. Broz-Tito nie pozwolił na liczące się wpływy ZSRR. Jednak sytuacja Jugosławii była o tyle inna, że Tito sam zaprowadził reżim, stosując metody sowieckie. Robił to na tyle sprawnie i konsekwentnie, że Moskwie nie udało się tego kraju wziąć pod swój protektorat.

Moskwa już od XVIII wieku rozpoczęła intensywne starania o włączenie w swoją strefę wpływów Europy Środkowej i Bałkanów, do czego konsekwentnie dążyła w trakcie trwania wojny. Było to o tyle istotne dla Związku Radzieckiego, że zwierzchnictwo na tym terenie dawało jej pozycję mocarstwa europejskiego, zapewniało możliwość na dobrze prosperujący handel oraz pełną kontrolę. Gdy mocarstwo pruskie, jak i monarchia Austro- Węgierska przestały istnieć, podporządkowanie Rosji tego terenu oznaczało już zupełną jej dominację.

Schemat działania Związku Radzieckiego w tworzeniu państw demokracji ludowej był w każdym z krajów zatem identyczny w skutkach i bardzo podobny w samym sposobie, co można prześledzić na kilku przykładach.

W Rumunii już podczas trwania II wojny światowej bardzo silnie zaznaczona była pozycja komunistów. Pod koniec wojny do głosu jednak doszła opozycja, ogólnie zwana demokratami. Po stronie komunistów opowiedział się Związek Radziecki, który postanowił pomóc w przejęciu im władzy. Gdy jednak został powołany rząd, z przewagą komunistów - nie został uznany ani przez Stany Zjednoczone, ani przez Wielką Brytanię. Dopiero jego rekonstrukcja dała mandat zaufania od mocarstw zachodnich. Przygotowało to pole do przeprowadzenia wyborów, poprzedzonych atakiem na przeciwników komunizmu i terrorem. Wybory odbyły się w roku 1946 - sfałszowane wyniki przyznawały zwycięstwo komunistom. Po objęciu władzy przystąpiono do eliminowania opozycji oraz ataku na kościół - poprzez aresztowania duchownych oraz całkowitego podporządkowania państwu tej instytucji.

W Czechosłowacji wybory odbyły się 26 maja 1946 roku, o tyle odmiennie przebiegały niż w innych krajach tworzącego się bloku socjalistycznego, że miały demokratyczny charakter, dając zwycięstwo KPCz (Komunistyczna Partia Czechosłowacji). Po nich już niebawem zapanował jednak terror, likwidacja opozycji, a w roku 1948 pełne przejęcie władzy przez komunistów.

Do zdobycia władzy na Węgrzech ZSRR wykorzystał próbę odejścia tego państwa od faszyzmu - próba nie powiodła się, bo gdy Miklos Horthy starał się zmienić front, władza została mu przez hitlerowców odebrana i dana przywódcy strzałokrzyżowców. Wówczas sowieci przystąpili do organizowania komunistycznego ośrodka władzy, uruchamiając przy tym narzędzie propagandy, kreujące ów ośrodek jako demokratyczną organizację, kierującą walką z hitlerowcami.
Komunizm nie zdobył jednak popularności, co wiązało się z faktem, iż wraz z wkroczeniem Armii Czerwonej rozpoczął się terror. Był on kierowany zarówno przeciwko kolaborantom, jak i zupełnie postronnym osobom, a także antyfaszystom. Dlatego też w wyborach zwyciężyli antykomuniści, co jednak spowodowało bardzo szybką reakcję komunistów. Stosując metody sowieckie (propaganda, wykreowanie spisku, a później ogłoszenie wykrycia go i podjęcie środków, w celu złamania rzekomej konspiracji) przejęli władzę, organizując w 1947 roku nowe wybory i przejmując władzę.

W czasie trwania wojny Bułgaria potrafiła utrzymać poprawne stosunki z ZSRR, ale i tak rachunek faszystom został wystawiony - jeszcze w trakcie trwania wojny na śmierć skazano prawie wszystkich, którzy byli wówczas u władzy. Gdy czystki zostały przeprowadzone, komuniści szybko zorganizowali zaplecze dla swego działania. W roku 1948 Bułgaria była już w pełni zależna od ZSRR, co zostało potwierdzone układem z dnia 18 marca.

W wspomnianej już Jugosławii władzę niepodzielną sprawował Josip Broz-Tito, zasłużony w partyzanckiej walce z nazizmem, ale jednocześnie znany z bezwzględnego tępienia opozycji. W przeciwieństwie do innych krajów demokracji ludowej, walka z przeciwnikami była szybka (choć bardzo krwawa) - zaczęto ich wyniszczać jeszcze w momencie niszczenia hitlerowców. Tito stworzył na tyle skuteczne narzędzia terroru, że niewielu się kwapiło, aby, zgodnie z jałtańskimi ustaleniami, odgrywać faktyczną rolę w polityce. Tito szybko został otoczony kultem.

Nieco nietypowy jest także przykład Albanii - gdzie największą rolę odegrał Enver Hodża. Nastąpiło wprowadzenie komunizmu, przy jednoczesnym wprowadzeniu izolacji - zarówno od Związku Radzieckiego, jak i pozostałych krajów.

Kraje demokracji ludowej były krajami, w których nie było ani demokracji, ani też nie miał głosu lud. Stanowiły pole do działania dla komunistów, którzy starali się kontrolować jak najszersze dziedziny życia społecznego, wspierając się narzędziami terroru i cenzurą. Zazwyczaj, a przynajmniej do śmierci Stalina, Związek Radziecki odgrywał w nich pierwszoplanową rolę.