Spór o inwestyturę

Inwestytura to znany ze średniowiecza proceder nadawania przez seniora lenna wasalowi. W zależności od stanu wasala, inwestyturę można podzielić na świecką i duchową. Ta druga stała się zarzewiem konfliktu, toczonego w XI i XII w n.e. przez papiestwo i Święte Cesarstwo Rzymskie narodu niemieckiego.

W XI wieku duchowieństwo przeżywało kryzys. Kwitł handel odpustami, tytułami i godnościami kościelnymi, kler uległ zeświecczeniu na skutek inwestytury, wiążącej się z obsadzaniem stanowisk kościelnych ludźmi niepowołanymi do stanu duchownego, za to łasymi na wynikające z niego korzyści. Potrzebna była reforma i odnowa, którą orędowano i  zapoczątkowano w benedyktyńskim opactwie w Cluny (Francja).

Jednym z postulatów kongregacji kluniackiej było wprowadzenie uniwersalizmu papieskiego, stanowiącego o zwierzchności papieża nad władcami świeckimi. Oczywiście, taki kierunek reform duchowieństwa nie podobał się królom i cesarzom. Od czasów Ottona I, wyniesionego do tej godności w 962 r., cesarze rzymsko-niemieccy mieli bezpośredni wpływ na wybieranie papieży. Ale już niespełna sto lat później, w 1059 r., papież Mikołaj II stworzył ideę zamkniętego konklawe (od łac. cum clave – pod kluczem) jako sposobu na wyłonienie głowy Kościoła. Ponadto, sprzeciwił się inwestyturze duchowej i nakazał duchownym powrót do celibatu.

Na zorganizowanym w 1075 r. synodzie, papież Grzegorz VII potwierdził słuszność tez Mikołaja II i uzupełnił je swoimi propozycjami (w sumie było ich 27), ujętymi w dokumencie Dictatus papae. Zgodnie z jego treścią, Kościół rzymski był powołany przez samego Boga, którego papież jest najwyższym przedstawicielem. Jako taki, stoi ponad świeckimi monarchami, których może obłożyć ekskomuniką i wykluczyć ze społeczności wiernych. Tylko on ma prawo do dzierżenia cesarskich insygniów, a także sprawuje absolutną władzę nad Kościołem, mianuje biskupów i dostojników. Papieża nie można było sądzić, ani odwołać (a nawet kwestionować) jego postanowień.

Ówczesny król Niemiec, Henryk IV, nie przyjął postanowień synodu z aprobatą. Pragnąc zostać cesarzem, musiał uporać się ze zbyt silnym autorytetem papieża. Oficjalną przyczyną konfliktu był spór o wybór arcybiskupa Mediolanu. Grzegorz VII zagroził Henrykowi ekskomuniką, jeśli nie przestanie mieszać się w wewnętrzne sprawy Kościoła. Ten, w styczniu 1076 r., odpowiedział groźbą obalenia obecnego papieża.

Zgodnie z zapowiedzią, Grzegorz VII ogłosił ekskomunikę, a król zrewanżował się, wpływając na niemieckich i włoskich biskupów, którzy wybrali Klemensa III na antypapieża (tak nazywa się osobę, wyniesioną do godności papieża nieprawnie, czyli inaczej, niż podczas zamkniętego konklawe najwyższych dostojników Kościoła, za pontyfikatu właściwie wybranego papieża lub w czasie, gdy takiego nie było). Rozpoczęła się wojna.

W 1084 r. wojska niemieckie opanowały Rzym i uwięziły Grzegorza VII. Na tronie Piotrowym zasiadł Klemens III, a Henryk IV został namaszczony na cesarza. Mimo, że wierni Grzegorzow,i VII Normanowie szybko odbili papieża, nigdy nie udało mu się odzyskać władzy nad Kościołem. Wygnany, rok później zmarł.

23 września 1122 r., na mocy zawartej w Wormacji (miasto w Niemczech) ugody między cesarzem Henrykiem V a papieżem Kalikstem II, spór o inwestyturę doczekał się rozwiązania. Cesarz zrzekł się na korzyść Kościoła, prawa do mianowania biskupów, którzy co prawda składali mu hołd, jednak w obecności papieża. Skończyły się zatem czasy obsadzania urzędów kościelnych stronnikami władców świeckich.