Hieronim Bosch - biografia, życiorys

Hieronymus (Jeroen) Anthoniszoon van Aken przyszedł na świat ok. 1450 r. w północnej Brabancji – krainie historycznej obejmującej część Belgii i południowo-zachodniej Holandii. Pochodził z malarskiej rodziny, jego ojciec i dziadek byli przedstawicielami tego fachu w rodzinnej miejscowości – S’Hertogenbosch.

Pierwsza wzmianka o Hieronimie Boschu (to pseudonim wywodzący się od ostatniej sylaby nazwy jego rodzinnego miasta) pochodzi z 1480 r. Został on opisany jako członek świeckiego Bractwa Najświętszej Marii Panny, na którego zlecenie wykonał witraż i krzyż do katedry St. Jans. Jednakże organizacja ta nie była tylko dostawcą zleceń obejmujących wykonywanie przedmiotów kultu. Hieronim Bosch bardzo silnie utożsamiał się z jego zaleceniami, którymi były m. in. oddawanie czci Najświętszemu Sakramentowi, pokuta, opieka nad ubogimi, wspieranie pielgrzymów. W 1481 r. Hieronim Bosch poślubił Aleyt van de Meervenne – bogatą mieszczkę. Dzięki jej posiadłościom malarz przestał być człowiekiem ubogim.

Twórczość Hieronima Boscha już za jego życia cieszyła się wielkim poważaniem. Malował głównie dla władz kościoła katolickiego, ale nie odrzucał zleceń pochodzących z innych źródeł, chociażby z sekty Wolnego Ducha. Jego obrazy zawierały szczególnie rozbudowaną symbolikę, której korzeni można szukać nie tylko w religii chrześcijańskiej, ale także w judaizmie oraz magii. Nic więc dziwnego, że podejrzewano go o sprzyjanie heretykom, chociaż swoim postępowaniem stanowczo temu zaprzeczał. W 1488 r. wstąpił do Bractwa Pani Naszej – bardzo konserwatywnej grupy religijnej.

Część badaczy twórczości Boscha twierdzi, że zaważyło na niej traumatyczne przeżycie, które stało się jego udziałem, gdy miał 13 lat. Był wtedy świadkiem olbrzymiego pożaru. Potwierdzeniem tego poglądu mógłby być fakt, że malarz ten doskonale potrafił tworzyć apokaliptyczne i pełne niepokoju wizje. Dodatkowo bliższe były mu postaci ludzkie („naznaczone grzechem”) niż święte, których malowanie przychodziło mu z trudnością. Do jego najwspanialszych (i najpowszechniej znanych) dzieł należą tryptyki: „Ogród ziemskich rozkoszy” i „Sąd ostateczny” oraz obrazy sztalugowe: „Kuszenie św. Antoniego”, „Adoracja dzieciątka”, „Siedem grzechów głównych”, „Leczenie głupoty” oraz „Statek głupców”.

Popularne stało się ostatnimi czasy twierdzenie, jakoby jego malarstwo było odbiciem kazań i literatury dydaktycznej pochodzącej z tamtych czasów. Poprzez symbolikę swoich obrazów Bosch miał odzwierciedlać stopniowy upadek ludzkiej moralności i postępujące zepsucie świata. Piekielne postaci były na jego płótnach tak realne i niepokojące, że można przypisać im rolę „przestrogi” przed złymi uczynkami.

Hieronim Bosch zmarł 9 sierpnia 1516 r. w rodzinnym mieście S’Hertogenbosch. Co ciekawe, nie miał on w zwyczaju datować swoich obrazów, a wiele z nich mogło zostać niepodpisanych. Dlatego przypisuje mu się autorstwo 25 płócien, które powstały w jego stylu. Twórczość Boscha stała się inspiracją dla XX-wiecznych surrealistów. Jej wielowymiarowość, bogata symbolika i niejednorodność były jednym z ostatnich oddechów renesansowego humanizmu.