Rozwój przemysłu na świecie - przeobrażenia gospodarcze i naukowo-techniczne w XIX wieku, czyli tzw. „cywilizacja przemysłowa”

Podstawą zjawiska, które określone zostało mianem „cywilizacji przemysłowej”, było zastosowanie na wielką skalę szybko rozwijającej się techniki w procesie produkcyjnym. Produkcja na skalę masową spowodowała bowiem obniżenie kosztów i maksymalizację zysków.

Rewolucja przemysłowa zapoczątkowana została w Anglii. Brytyjczycy silnie współpracując ze swoimi koloniami oraz Stanami Zjednoczonymi pochwalić się mogli dużą konkurencyjnością swoich towarów, co z kolei przekładało się na kapitał, jakim mogli dysponować. Mając do dyspozycji w pierwszej połowie wieku XIX niemalże niewyczerpalne zasoby taniej siły roboczej, byli w stanie poszerzać swoje rynki zbytu. Dowodem sukcesu państwa brytyjskiego może być fakt, iż gwałtownie wzrastać zaczęła liczba ludności (z 6 mln. w roku 1750 do 9 mln. w 1800), a dochód społeczny w pierwszej połowie XIX wieku uległ podwojeniu. To z kolei skutkowało większym popytem na towary. Pewne cechy swoiste wyspiarzy (pracowitość, umiłowanie wolności gospodarczej, oszczędność) decydowały o tym, że gromadzone zyski nie były przejadane, lecz przeznaczane były na kolejne inwestycje, te zaś zwiększały szansę na pokonanie bezwzględnej konkurencji. Rozwój okręgów przemysłowych wpływał na powstanie wielkich osiedli miejskich, do których ciągnęli wszyscy poszukujący pracy (głównie z terenów wiejskich). Poprawa warunków żywieniowych i higienicznych oraz sukcesy medycyny zmniejszyły śmiertelność wśród dzieci i zwiększyły przeciętny wskaźnik trwania życia.

Rozrost przemysłu przełożył się również na jeszcze gwałtowniejsze przyspieszenie postępu technicznego. Przełomowe były zwłaszcza prace nad opanowaniem energii elektrycznej (w 1837 r. Samuel Morse zbudował telegraf elektromagnetyczny, a w 1844 Jean Bernard Foucault skonstruował lampę łukową). Modernizacji ulegało rolnictwo, które nie wymagało już olbrzymich nakładów ludzkich (młocarki, żniwiarki, nawozy sztuczne). W zawrotnym tempie rozbudowywano linie kolejowe i unowocześniano parostatki. Nowoczesna komunikacja gwarantowała duże możliwości transportowe, skracała jego czas oraz zmniejszała cenę.

Sfera gospodarki zdominowana została zarówno przez przemysł jak i związany z nim handel. Względem wieku poprzedniego obroty handlu światowego uległy zwielokrotnieniu. W celu ułatwienia wymiany wprowadzać zaczęto pieniądze papierowe, które zastępowały niefunkcjonalne monety. Sektor bankowy stał się niezwykle istotnym elementem rynku kapitałowego.   

Konsekwencją nowoczesnej ekonomii były również głębokie zmiany społeczne. O miejscu w społeczeństwie nie decydowało już, jak to miało miejsce wcześniej, urodzenie, status prawny czy dostęp do władzy, lecz poziom nagromadzonego kapitału. Za sprawą rozwoju przemysłowego jak i haseł rewolucji społecznych wykształciła się nowa warstwa ludzi, tzw. burżuazja, w skład której wchodzili głównie przedsiębiorcy, kupcy, bankierzy, i to ona, kosztem stanów arystokratycznych, zdobyła pozycję dominującą. W opozycji do niej stały szerokie masy robotnicze, które w obawie przed głodem podejmowały pracę w dramatycznych warunkach (kilkunastogodzinny dzień pracy, częste wypadki, brak ubezpieczeń, praca dzieci). Swe niezadowolenie wyrażali zarówno w formie walki politycznej (rozwój partii socjalistycznych, jak i radykalnych partii komunistycznych) jak również i bezpośredniej (luddyzm – ruch niszczycieli maszyn). Wciąż jednak zdecydowaną przewagę posiadali przedsiębiorcy, gdyż to oni dyktowali warunki. Choć ogólny poziom zamożności ludzi z czasem wzrastał to jednak problem biedy, zwłaszcza w miastach, był bardzo widoczny (głównie poprzez kontrast, ogromne zróżnicowanie dochodów ).

Warto dodać, że w odpowiedzi na warunki cywilizacji przemysłowej narodził się marksizm – ruch społeczno-polityczny, który dążył do zanegowania obowiązujących zasad życia społeczno-ekonomicznego, a którego konsekwencje zmieniły oblicze całego wieku XX.