Józef Piłsudski - biografia, życiorys

Józef Piłsudski narodził się 5 grudnia 1867 r. w Zułowie pod Wilnem. Jego rodzina bardzo starannie pielęgnowała tradycje patriotyczne. Ojciec – Józef Wincenty – w czasie powstania w 1863 r. pełnił funkcję komisarza Rządu Narodowego na powiat rosieński. Natomiast matka – Maria z Billewiczów pochodziła ze znanego rodu szlacheckiego.

Po upadku powstania jego ojciec spotkał się z represjami, przez co musiał przenieść się na Litwę. Ostatecznie osiedli właśnie w Zułowie. Tam zaczęli uprzemysławiać majątek pochodzący z rodziny matki Piłsudskiego. Oprócz Józefa doczekali się jeszcze dwunastu potomków, w tym także bliźniaków, które zmarły przeżywszy niewiele ponad rok.

Wszystkie dzieci poddane były starannemu procesowi edukacji. Do dworku przybywali liczni nauczyciele, natomiast języków uczyli jego rdzenni użytkownicy (w tym wypadku Francuzka i Niemka). Ich sytuację znacznie pogorszyły nieudane inwestycje ojca oraz pożar, który zniszczył ich majątek. Na skutek tych wydarzeń musieli przenieść się do Wilna, gdzie rozpoczęli życie skromne i pozbawione większych wygód.

W 1877 r. Józef wraz z bratem Bronisławem rozpoczął naukę w I Gimnazjum Wileńskim. Ich odpowiedzią na nieustanne próby rusyfikacji było założenie kółka samokształceniowego „Spójnia” (w 1882), które zajmowało się sprowadzaniem polskich podręczników z Warszawy.

W 1884 r. zmarła jego matka. Józef Piłsudski rok później zdał maturę i rozpoczął studia medyczne w Charkowie. W miejscu tym rozpoczął swoją działalność konspiracyjną. Drugiego i trzeciego marca 1886 r. brał udział w studenckich demonstracjach mających upamiętnić 25. rocznicę uwłaszczenia. Znalazł się wtedy wśród 150 osób zatrzymanych przez policję carską. Udało mu się zaliczyć rok, podjął nawet próbę przeniesienia się na uniwersytet w Dopracie, jednak odmówiono mu, uzasadniając decyzję jego opozycyjną przeszłością.

Dnia 22 marca 1887 r. został aresztowany i oskarżony o pomoc w przygotowaniu spisku na życie cara. Tak naprawdę Piłsudski pomógł zamachowcom nieświadomie, oprowadzając jednego z nich (próbującego zdobyć truciznę) po Wilnie. Jednakże nie przeszkodziło to w aresztowaniu go i skazaniu na pięcioletnią zsyłkę w głąb Rosji. Tam dołożono mu jeszcze pół roku wyroku za rzekomy udział w buncie.

Do Wilna powrócił 1 lipca 1892 r. i wstąpił do ruchu socjalistycznego. Dwa lata później wybrano go przedstawicielem Sekcji Litewskiej w Centralnym Komitecie Robotniczym PPS. Od sierpnia 1896 r. przebywał w Londynie, gdzie był przedstawicielem CKR PPS na IV Kongresie II Międzynarodówki Socjalistycznej (obok niego Polskę pod zaborami reprezentowali m. in. Daszyński i Mościcki). Piłsudski zaplanował wtedy, że podda pod głosowanie wniosek o poparcie przez delegatów walki niepodległościowej Polaków, ale przeciwna temu była Róża Luksemburg. Ostatecznie treść wniosku zmieniono, co wywołało sprzeciw Piłsudskiego.

W 1899 r. wziął ślub z działaczką PPS – Marią z Koplewskich Juszkiewiczową. Przeprowadzili się do Łodzi, gdzie Piłsudski prowadził tajną oficynę wydającą „Robotnika” (pismo socjalistyczne). Wtedy też nasiliły się aresztowania osób, które podejrzewano o działalność konspiracyjną. Wśród nich był oczywiście przyszły marszałek wojsk polskich. Po kolejnym aresztowaniu znalazł się celni nr 39 X Pawilonu Warszawskiej Cytadeli. Jednakże nie doczekał procesu, gdyż za pomocą bardzo sprytnego fortelu wydostał się z więzienia. Otóż symulował chorobę psychiczną (dostał nawet jej diagnozę od tamtejszego lekarza) i został skierowany na badania do petersburskiego szpitala Mikołaja Cudotwórcy. Stamtąd udało mu się zbiec w ucieczce zorganizowanej przez Aleksandra Sulkiewicza. Swój udział miał w tym także Władysław Mazurkiewicz – polski lekarz i działacz PPS-u.

Krótko przebywał w Londynie, a potem powrócił do ojczyzny, gdzie zastał partię w bardzo kiepskim stanie. Postanowił przedsięwziąć niezbędne reformy i rozpocząć wydawanie nowego pisma – „Walki”.

Bardzo dobrą okazją do wyrwania się z zaborów była wojna między Rosją i Japonią (1904 – 1905). Socjaliści pomyśleli, że można utworzyć polskie oddziały wojskowe na dalekim wschodzie. W ich skład mieliby wchodzić dezerterzy z armii rosyjskiej. Działacze PPS-u nawiązali nawet kontakt z japońskimi poselstwami w Londynie i Paryżu. Proponowali udzielanie informacji wywiadowczych w zamian za poparcie polskiej sprawy niepodległościowej. Zamysł ten jednak zakończył się niepowodzeniem, a do Tokio wysłano Piłsudskiego wraz z Tytusem Filipowiczem. Tam rozmowy zakończyły się fiaskiem, a spory udział miał w tym Roman Dmowski (polityczny konkurent Piłsudskiego, ale także dążący do niepodległości).

Po powrocie do ojczyzny i wybuchu rewolucji w 1905 r. Józef Piłsudski rozpoczął organizowanie bojówek PPS-u do walki z zaborcą. Ostatecznie został przywódcą Organizacji Bojowej PPS, która dokonywała zamachów na carskich dygnitarzy oraz dążyła do osłabienia ich pozycji. Jednakże nie cieszyła się popularnością wśród obywateli, a to za sprawą poglądów wygłaszanych przez Endecję. W listopadzie 1906 r. doszło do rozłamu PPS-u. Piłsudski stanął na czele ugrupowania PPS – Frakcja Rewolucyjna. Szybko popadło ono w kłopoty finansowe, jednak radziło sobie z nimi poprzez zawłaszczanie majątku Rosji (ataki na pociągi itp.). Także w tym okresie czasu poznał Aleksandrę Szczerbińską, z którą wszedł w romans (jego małżeństwo przechodziło ciężki kryzys). Z tego nieformalnego związku na świat przyszły dwie jego córki – Wanda (1918) i Jadwiga (1920). Ślub z Aleksandrą wziął dopiero po śmierci pierwszej żony, czyli w 1921 r.

W 1908 r. z inicjatywy Piłsudskiego powstał we Lwowie Związek Walki Czynnej. W zamyśle miała być to organizacja związana z Frakcją Rewolucyjną PPS-u, a także rozwijającym się zalążkiem polskiego wojska. Związek wyszedł jednak poza granice partyjne i dołączali do niego zwolennicy niepodległości wywodzący się z innych partii. Z czasem też zaczął łączyć się z jawnymi organizacjami (Związek Strzelecki, Towarzystwo „Strzelec” oraz Polskie Drużyny Strzeleckie).

Już na początku I wojny światowej (1914–1918) Piłsudski podjął pierwsze kroki mające na celu przywrócić Polsce niepodległość. Pod opieką Austrii utworzył I Kompanię Kadrową, która powstała na krakowskich Błoniach i wyruszyła na północ, przewracając po drodze rosyjskie słupy graniczne. Jednakże oddziały te nie spotkały się z pozytywnym przyjęciem przez ludność. Nie pomogły nawet odezwy Piłsudskiego, który chciał zmobilizować ludzi do walki. Uznany został wtedy za niebezpiecznego wichrzyciela.

Galicyjscy endecy i konserwatyści powołali nawet do życia Naczelny Komitet Narodowy, pod którego władzą miało pozostawać polskie wojsko. Piłsudski przemierzał ze swoimi oddziałami kolejne tereny, ale Legiony Polskie były siłami zupełnie marginalizowanymi. Stąd złożył on dnia 26 lipca 1916 r. dymisję. Fakt ten pociągnął za sobą masowe wystąpienia Polaków z oddziałów bojowych. To skłoniło Cesarstwo Niemieckie i Austro-Węgry do wydania tzw. Aktu 5 listopada, w którym zadeklarowane zostało utworzenie niepodległego państwa polskiego na terenach Imperium Rosyjskiego. To skłoniło Piłsudskiego do ponownego podjęcia działań militarnych. Gdy szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę Ententy, Piłsudski doprowadził do tzw. kryzysu przysięgowego. Wymówił wtedy posłuszeństwo państwom centralnym. Wielu żołnierzy zostało internowanych, spora część wysłano także do Włoch, rozpoczęły się także masowe aresztowania ludzi walczących o niepodległość.

Dnia 22 lipca 1917 r. Józef Piłsudski został aresztowany. Ostatecznie trafił do Magdeburga, gdzie był więziony. To spowodowało, że człowiek ten stał się legendą i symbolem walki z okupantem. Na skutek coraz gorszej sytuacji Niemców na froncie, podjęto z nim rokowania, jednak Piłsudski nie zgodził się na podpisanie jakiegokolwiek aktu lojalnościowego z Niemcami. Mimo to został wypuszczony, gdyż strona niemiecka prawdopodobnie bardzo obawiała się rewolucji bolszewickiej.

Do Polski powrócił 10 listopada 1918 r. Dzień później powierzono mu kontrolę nad wojskiem, a 12 listopada misję zorganizowania nowego rządu. Do dnia 22 listopada1918 r. był Regentem Królestwa Polskiego, wtedy to podjął decyzję, że nowe państwo będzie miało ustrój republiki. Formowanie rządu rozpoczął Jędrzej Moraczewski, jednak miał on być tymczasowy, Piłsudski miał już w głowie plan, w myśl którego nowym premierem miał zostać Ignacy Paderewski (był nim w 1919). Na początku 1920 r. odbyły się wybory do Sejmu, w których wygrał endecki Związek Ludowo-Narodowy, ale ilość głosów, którą otrzymał nie była wystarczająca, by odsunąć od władzy Piłsudskiego. Natomiast 20 lutego 1919 r. Sejm powierzył Józefowi Piłsudskiemu dalsze sprawowanie roli Naczelnika Państwa.

Piłsudski dążył do wyeliminowania zagrożenia, jakie stanowiła dla Polski Rosja. W lutym 1919 r. opanował więc Wilno, co doprowadziło do wojny z bolszewicką Rosją. Rok później podjął wyprawę kijowską, która miała na celu udowodnienie wschodniemu sąsiadowi, że Polska jest naprawdę silnym państwem. Dodatkowo Piłsudski obiecał, że utworzy niepodległe państwo ukraińskie. Jednakże wyprawa zakończyła się niepowodzeniem, gdyż armia bolszewicka skutecznie przerwała front i zmusiła Polaków do wycofania się.

W odpowiedzi bolszewicy podjęli kontrofensywę. Armia rosyjska prędko zbliżała się do Warszawy. W dniach 12–25 sierpnia 1920 r. odbyła się jedna z najważniejszych bitew w historii Europy – bitwa warszawska. 16 sierpnia miał miejsce kluczowy manewr oskrzydlający, który poprowadził sam Piłsudski. To działanie zapewniło Polakom zwycięstwo i zmusiło Rosjan do odwrotu. Zwycięstwo zostało ostatecznie przypieczętowane w bitwie nad Niemnem (20 września 1920), a pięć dni później polskie oddziały zajęły Grodno. Dwunastego października podpisano układ o rozejmie. Nie przyniosło to Piłsudskiemu wymiernych korzyści politycznych i zamknęło możliwość utworzenia państwa polskiego w jego dawnych granicach. Jednakże był to niepodważalny sukces militarny odniesiony nie tylko w imieniu Polski, ale także całej Europy.

W 1923 r., po wcześniejszych perturbacjach związanych z tzw. kryzysem gabinetowym, Józef Piłsudski wycofał się z życia politycznego. Nie bez wpływu na tą decyzję było zamordowanie prezydenta Gabriela Narutowicza przez reprezentantów środowisk prawicowych. Piłsudski uznał wtedy, że współpraca z Witosem (którego uważał za moralnie odpowiedzialnego za ten czyn) nie jest możliwa. Dlatego wyprowadził się do Sulejówka pod Warszawą, gdzie oddał się działalności literackiej i opozycyjnej.

Wciąż pogarszająca się sytuacja Polski (wzrost bezrobocia, kryzys gospodarczy) skłoniła Piłsudskiego do powrotu na scenę polityczną. Zażądał od Witosa, by wraz ze swoim gabinetem złożył władzę. Kiedy żądania nie przyniosły efektu, mający poparcie rzeszy ludzi Piłsudski wkroczył do Warszawy (12 maja 1926 r.). Po trzydniowych walkach dotychczasowy rząd oddał swoje uprawienia marszałkowi. Piłsudski nie chciał jednak zostać prezydentem (Stanisław Wojciechowski także ustąpił), gdyż był świadomy ograniczeń tego urzędu. Przejął tekę ministra spraw wojskowych oraz urzędy przewodniczącego Rady Wojennej oraz generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. Dwa razy pełnił funkcję premiera – od 1926 do 1928 i przez kolejne dwulecie. W rzeczywistości rządy te były dyktaturą Piłsudskiego, którego autorytet był tak wielki, że nikt nie potrafił mu się sprzeciwić. Okres ten nazywany jest „sanacją”, mający na celu poprawę sytuacji kraju sposób sprawowania rządów.

W grudniu 1930 r. Piłsudski zrezygnował z funkcji przewodniczącego rządu. Powodem było pogarszające się zdrowie. Jego miejsce zajął Walery Sławek. Dotychczasowy premier wyjechał na portugalską Maderę, by nieco odpocząć. Złożył także zapewnienie, że nie będzie już tak często interweniował w kwestiach politycznych. Sytuacja zmusiła go do tego, gdy władzę przejął Adolf Hitler. Piłsudski chciał przeprowadzić prewencyjne uderzenie na Niemcy z pomocą Francji, ale strona francuska nie była zainteresowana tym pomysłem. Tym sposobem w 1934 r. podpisano polsko-niemiecką deklarację o nieagresji (miała obowiązywać przez 10 lat).

Śmierć Piłsudskiego (12 maja 1934 r.) była wielkim zaskoczeniem dla całego narodu. Okazało się, że przez ostatnie lata swojego życia ukrywał on raka wątroby, który ostatecznie stał się przyczyną zgonu. Pogrzeb stał się wielką manifestacją narodową potwierdzającą olbrzymią sympatię Polaków dla zmarłego marszałka. Jego ciało spoczęło na Wawelu w krypcie św. Leonarda, a serce, zgodnie z ostatnią wola, przewieziono do Wilna i złożono w grobie jego matki.