Jan Zamoyski - biografia, życiorys

Jan Zamoyski – właściwie Jan Sariusz Zamoyski urodził się 19 marca 1542 roku w Skokówce (wieś w województwie lubelskim), a zmarł w roku 1605. Był polskim magnatem, szlachcicem pochodzącym z rodziny o tradycjach kalwińskich.

Jego ojciec, Stanisław, był kasztelanem chełmskim, natomiast jego matka – Anna Herburtówna z Miżyńca, zajmowała się domem. Kształcił się między innymi w Krasnymstawie, Paryżu, Strasburgu i Padwie. W Padwie zatrzymał się na dłużej, gdyż rozpoczął tam pracę jako rektor akademii padewskiej. Zmienił wiarę na chrześcijaństwo.

Spośród jego zainteresowań, najważniejsza była polityka. Dzięki swoim koneksjom i zdobytemu starannemu wykształceniu, udało mu się dostać na dwór królewski Zygmunta II Augusta. Od razu otrzymał wysokie stanowisko osobistego sekretarza króla. Przyjaźnił się z Hieronimem Ossolińskim – kalwinem, kasztelanem sandomierskim. Podobno miał istotny wpływ na powstanie i przeforsowanie ustawy o elekcji viritim, według której o tym, kto zostanie nowym władcą miała decydować bezpośrednio cała szlachta. Ustawę przegłosowano i uchwalono 6 stycznia 1573 roku. Prowadził zdecydowaną politykę sprzeciwu wobec obcych rodów, które chciały przejąć władzę w Rzeczypospolitej – w szczególności Habsburgom.

Był zwolennikiem Henryka II Walezego, a później dzielnego i wojowniczego Stefana Batorego w roku 1575. Po poślubieniu w 1576 roku Anny Jagiellonki (w tym czasie panującej samotnie), Stefan Batory został królem Polski, a sam Jan Sariusz Zamoyski pozostawał z nim w dobrej komitywie, był jego osobistym doradcą i powiernikiem. Również i Stefan Batory prowadził politykę wrogości w stosunku do zamożnego rodu Habsburgów. W tych czasach stał się jednym z najpotężniejszych ludzi w całej Rzeczypospolitej. Chciał umocnienia władzy królewskiej.

Walczył w wojnie z Rosją w miejscowościach Wieliż i Zawołocze. Dzięki jego poparciu, po śmierci Stefana Batorego, tron Rzeczypospolitej dostał się w ręce Zygmunta III Wazy. Jan Zamoyski militarnie wykończył pretendującego do stanowiska Maksymiliana III Habsburga. W bitwie pod Byczyną uzurpator został pojmany, aby zostać uwolnionym, musiał zrzec się wszelkich roszczeń dotyczących polskiego tronu. Tak też uczynił. Potem Zamoyski stanął po drugiej stronie barykady, gdyż nie zgadzał się na politykę Zygmunta II Wazy (pragnął on władzy absolutnej oraz tronu szwedzkiego poprzez współpracę z Habsburgami).

W roku 1592 zamierzenia króla wyszły na jaw i rozpętała się prawdziwa afera. Jan Zamoyski postanowił na własną rękę zająć się sprawami w Mołdawii. Interweniował, a dzięki jego poparciu (politycznemu oraz militarnemu) na tronie Mołdawii zasiadł Jeremi Mohyła. Interweniował również przy obsadzaniu tronu Hospodarstwa Wołoskiego, gdzie pomógł Szymonowi Mohylowi zdobyć władzę. Uczestniczył potem w bitwie o Inflanty, mógł się pochwalić kilkoma zwycięstwami, chociaż w końcu sam zrezygnował z dalszego prowadzenia walk.

Był magnatem niezwykle bogatym, dlatego w roku 1580 postanowił ufundować nowe miasto – Zamość oraz Akademię Zamoyską. Był czterokrotnie żonaty z: Anną Ossolińską, Krystyną Radziwiłłówną, Gryzeldą Batorówną oraz z Barbarą Tarnowską. Miał tylko jedno dziecko – syna Tomasza Zamoyskiego. Był patriotą, chociaż brakowało mu zapału. Za nic na świecie nie chciał pozwolić na przejęcie władzy przez obce pochodzeniem rody możnowładców – przede wszystkim Habsburgów, którzy w tych czasach szczególnie upodobali sobie tron Rzeczypospolitej. Dążył do ukrócenia rosnących wpływów szlachty i magnaterii, z której zresztą sam pochodził. Najbardziej widocznym świadectwem jego działalności było założenie Zamościa, który przetrwał do naszych czasów.