Porównaj hitlerowskie Niemcy i ZSRR w latach trzydziestych. Wskaż podobieństwa i różnice w ustrojach tych państw

Zarówno hitlerowski faszyzm jak i stalinowski komunizm zapisały się na kartach historii, jako systemy zbrodnicze. Rzeczą charakterystyczną jest, że ruchy tak niepowtarzalne zaistniały w historii świata niemalże równocześnie. Pozwala nam to dokonać ich porównania.

O podobieństwach decydują głównie te aspekty systemów, w oparciu o które możemy posądzać je o totalitaryzm. Fundamentem obydwu państw była ideologia, która obejmowała swą treścią każdy aspekt życia społecznego. Zawierały one w sobie obietnicę stworzenia nowego, lepszego świata na gruzach demokracji liberalnej. Stały w kontrze względem przeszłości, która traktowana była jako czas, który nie może się już powtórzyć.

Władzę w obydwu państwach dzierżył dyktator nieograniczony ze strony żadnej instytucji. Zarówno Fuhrer jak i generalissimus posiadali możliwość decydowania w każdej kwestii, również tych niezwiązanych z polityką. Wodzowie w swych państwach otoczeni byli kultem, który wynosił ich ponad zwykłych ludzi. Niezależnie od tego, jaki posłuch mieli oni wśród ludu, do sprawnego rządzenia konieczne było prężne działanie zaplecza w formie partii politycznej. I tak NSDAP (Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników)w Niemczech i Wszechzwiązkowa Partia Robotnicza bolszewików były jedynymi legalnie działającymi partiami. System wielopartyjny, jako niepotrzebna komplikacja nie był tolerowany. Poza tym każda działalność mogąca podważyć nieomylność partii wodzowskiej jak i samego wodza była tępiona. Tym niemniej zarówno faszystom jak i Rosjanom zależało na grze pozorów. W obydwu bowiem państwach zachowane zostały prowizoryczne instytucje parlamentarne. Nie miały one jednak żadnego wpływu na jakiekolwiek decyzje. Zmiany w prawodawstwie wprowadzano w zależności od celu, do jakiego miały doprowadzić; każdorazowo tłumaczono je dobrem państwa zawsze dominującym nad dobrem jednostek.
Totalitaryzm zakładał wpływanie na jednostki zarówno w formie przymusu jak i poprzez podsuwanie odpowiednich komunikatów. Niezwykle istotne okazało się zorganizowanie olbrzymiego aparatu represji jak i propagandy. Zarówno w przypadku państwa Hitlera jak i Stalina mieliśmy do czynienia z typowym państwem policyjnym. W Rzeszy za likwidację przeciwników władzy odpowiedzialni było zarówno Gestapo jak i bojówki spod znaku SS i SA. W ZSRR natomiast olbrzymie pole do wdrażania terroru państwowego miało NKWD. Wraz z rozwojem systemu zwiększany był nacisk na wprowadzanie powszechnego terroru. Powstawały kolejne obozy koncentracyjne, Gułagi, a liczba dokonywanych egzekucji zwiększała się. W oficjalnym obiegu jednak nie było informacji o takim stanie rzeczy. Skuteczny system propagandy oraz zastosowanie ścisłej cenzury powodowały, iż rzeczywistość z informacjami w środkach masowego przekazu miała mało wspólnego. Grupą szczególnie narażoną na mocną indoktrynację była młodzież. Również całość życia kulturalnego i sportowego podporządkowana była dominującej ideologii. Na wszelkich imprezach masowych obywatel był instruowany, jak należy czynić i myśleć.

Wspólna było również dążenie do ekspansji terytorialnej, brutalna polityka międzynarodowa i rola ogólnej militaryzacji gospodarki.

Podobieństwem jest również pewnego rodzaju sukces w walce z analfabetyzmem, bowiem w obydwu systemach dostęp do szkolnictwa był powszechnie dostępny.

Po wypunktowaniu podobieństw warto przyjrzeć się różnicom.
System faszystowski został stworzony wykorzystując legalnie działające instytucje demokratyczne. Hitler, choć próbował zdobyć władzę drogą puczu, ostatecznie osiągnął cel na drodze pokojowej. Inaczej był w Rosji, gdzie rewolucja bolszewicka był w gruncie rzeczy puczem grupy rewolucjonistów nieposiadających zaplecza w postaci szerokiego poparcia społecznego.

Ideologie, według których dokonywano organizacji państwa bazowały na zupełnie różnych podstawach. Faszyzm był ruchem nacjonalistycznym i rasistowskim. Walka odbywała się o poszerzenie przestrzeni życiowej dla obywateli niemieckich. Stalinizm, jak i cały komunizm, był ideologią uniwersalną (aczkolwiek Stalin powoli od tego faktu się dystansował). ZSRR miało być jedynie początkiem rewolucyjnego łańcucha mającego objąć cały świat.

Z ideologii wypływały również rozbieżne poglądy na funkcjonowanie gospodarki. Sojusz faszystów w bogatą burżuazją skutkował zachowaniem wolnego rynku oraz własności prywatnej. Państwowy interwencjonizm obowiązywał jedynie w przemyśle. W ZSRR całość gospodarki znalazła się w rękach państwa. Zniesiono zarówno rynek, jak i własność prywatną; rolnictwo zostało skolektywizowane. Scentralizowana gospodarka działała na podstawie wytycznych kolejnych pięcioletnich planów. Skutkiem tego typu zasad był rozrost biurokracji i dramatycznie niska wydajność pracy.

Wszelkie rozbieżność w ideologii nie mogą jednak zmienić ostatecznej oceny obydwu systemów, które mając za cel realizację celów wyznaczanych przez wąskie grono radykałów, nie różniły się od siebie za bardzo.