Wojna trzydziestoletnia - przyczyny, przebieg, skutki

Wojna trzydziestoletnia to jedna z ważniejszych wojen toczonych w Europie w XVII w. Toczyła się ona w latach 1618-1648 pomiędzy dwoma obozami: habsburskich katolików i protestantów. Terenem przebiegu działań wojennych była Rzesza Niemiecka. Historycy wyróżniają cztery okresy wojny: czesko-palatynacki (1618-1623), duński (1625-1629), szwedzki (1630-1635) i francusko-szwedzki (1635-1648).

Wojna trzydziestoletnia była jedną z poważniejszych w dziejach Europy, gdyż brały w niej udział niemal wszystkie państwa. Przyczyną wojny była rywalizacja Francji z Habsburgami, konflikty społeczne oraz polityczne zaognione sytuacją religijną. W 1608 r. protestanci niemieccy utworzyli Unię Protestancką, a katolicy w 1609 r. Unię Katolicką. Największe konflikty i zaognienie sytuacji miało miejsce w Czechach. Tamtejszy ruch narodowy wystąpił otwarcie przeciwko Habsburgom. W Czechach wybuchło powstanie, a parlament czeski pozbawił tronu Ferdynanda II i powołała na króla członka Unii Protestanckiej - Fryderyka V. Sytuację, sprzyjającą dalszym wystąpieniom, wykorzystał Książe Siedmiogrodu - Gabor Bethlen. Przy wsparciu Turcji wywołał powstanie na Węgrzech przeciwko Habsburgom. Wojska węgierskie podeszły aż pod Wiedeń, ale na pomoc Habsburgom Zygmunt III Waza wysłał oddział lisowczyków. W 1619 r. zadano ciężkie straty wojsku węgierskiemu. W Czechach sytuacja była niestabilna, cesarz otrzymał wsparcie Ligi Katolickiej. W 1620 r. doszło do wielkiej bitwy pod Białą Górą, w której czeskie wojska poniosły klęskę i przegrały. Cesarz Ferdynand II powołał trybunał, który zadecydował o przekształceniu Czech w marchię habsburską.

W 1625 r. do walki włączył się duński król Chrystian IV, który przyszedł z pomocą protestantom. Wojska duńskie poniosły jednak sromotną klęskę pod Dessau, a cesarz zakończył wojnę z Danią pokojem w Lubece w 1629 r. W kolejnych latach do wojny trzydziestoletniej przystąpiła Szwecja, która dążyła do opanowania Morza Bałtyckiego. Król szwedzki Gustaw II Adolf w 1630 r. przybył do Peenemunde i zajął Wolin wraz ze Szczecinem. Zawarł przymierze z Francją, która wspierała szwedzką armię. 17 września 1631 r. doszło do wielkiej bitwy pod Breitenfeld. Wojska szwedzkie pod dowództwem Gustawa Adolfa wygrały, a wódz cesarski Lilly uszedł z pola bitwy. W 1632 r. doszło do kolejnej wielkiej bitwy pod Lutzen w Saksonii. Szwedzi zwyciężyli, jednak w walce zginął król Gustaw Adolf. Cesarz niemiecki wypowiedział wojnę Francji.

W końcowych latach wojny sytuacja zaczęła się stabilizować - Dania poparła cesarza, a w 1648 r. zawarto pokój westfalski. Wojna trzydziestoletnia bardzo wyczerpała europejskie mocarstwa.